In Europa zien we momenteel een grote maatschappelijke participatie, gepaard aan groeiend zelfbewustzijn. Overheid en politieke partijen laat men vaak links liggen. Men zoekt en vindt elkaar in losse verbanden, weinig gestructureerd, om zijn verontwaardiging te uiten tegen het dictaat van financiële markten, of voor een goed doel als natuurbehoud of betere voeding.
De uit de jaren ’70 stammende tegenstelling tussen bedrijfsleven en organisaties voor een goed doel is geheel overwonnen. Greenpeace beveelt energiebedrijven aan, recreatiebedrijven participeren samen met gemeenten en de plaatselijke Rotary in plannen voor natuurbehoud. Grote organisaties schenken zuivere koffie of verlangen duurzaam vervaardigd voedsel in hun bedrijfsrestaurants.
In Nederland is Wakker Dier is een mooi voorbeeld van een organisatie die veel bereikt heeft door de overheid links te laten liggen. Intensieve veehouderij, waarin grote hoeveelheden dieren worden samengebracht in een zo klein mogelijke ruimte, is in Nederland sterk ontwikkeld. De politieke weg naar dierenwelzijn is een mijnenveld gebleken. Wetenschappelijke rapporten met onontkoombare conclusies zijn verdwenen in diepe archiefladen. ‘Europa zal het niet toestaan als wij eenzijdig strengere normen gaan opleggen’. Wakker Dier heeft een veel effectievere weg ontgonnen: mobilisatie van de consument. Europa kan toch geen bezwaar hebben tegen kopersstakingen tegen ongezond vlees?
Groeiend maatschappelijk zelfbewustzijn
Dát de consument zich laat mobiliseren is een culturele omslag die nog niet eerder is vertoond. Er zijn decennia aan vooraf gegaan waarin de kiloknallers en plofkippen (neologismen van Wakker Dier!) niet uit de keukens waren te verdrijven, en dus ook niet uit de schappen van de supermarkt (of omgekeerd). We kunnen deze mobilisatie zien als teken, niet alleen van bewuster eten maar ook van groeiend maatschappelijk zelfbewustzijn. Europeanen zijn zich ervan bewust geworden dat hun gedrag en consumptiepatroon invloed hebben.
Dat zelfbewustzijn uit zich nog nadrukkelijker in nieuwe ‘lichte’ vormen van samenwerking zoals coöperaties voor lokale energievoorziening, natuurbehoud of standslandbouw. Terwijl anonieme organisaties als energiebedrijven en telecomproviders op steeds meer weerstand stuiten, is het enthousiasme groeiend om het heft in eigen hand te nemen. Door zonnecellen op het dak te zetten kun je je bevrijden van de moloch met wie je alleen verbonden bent door de jaarlijkse nota en een callcenter. Voor wie in zijn eigen energiebehoefte voorziet, al is het maar deels, gaat een nieuwe wereld open. Het wordt een sport om te ontdekken waar de energieslurpers zich in huis bevinden, en om een zo groot mogelijk deel van het gebruik te laten dekken door eigen opwekking. Stadslandbouw lost misschien niet het wereldvoedselprobleem op, maar geeft wel de intense bevrediging van de zorg voor het eigen welzijn. In een coöperatie kunnen de leden ervaringen uitwisselen en elkaar inspireren, en gezamenlijk inkopen, installeren en onderhouden.
Vernieuwing van de gemeenschap
Zulke coöperaties zijn ‘lichte’ organisaties: gebaseerd op vrijwilligheid en op inzet van alle leden. En de coöperatiegedachte wint terrein. Zo zien wij zzp’ers die hun arbeidsongeschiktheidsrisico afdekken in een coöperatie, en ouders die gezamenlijk een kinderdagverblijf runnen. Coöperaties zijn niet alleen een uiting van maatschappelijk zelfbewustzijn, maar ook een manier om onder de invloed van een steeds aanmatigender en tegelijk steeds onmachtiger overheid uit te komen. Wij kunnen de opkomst van deze nieuwe sociale verbanden samenvatten als het vernieuwen van de gemeenschap en het verval van de staat.
Dit artikel bestaat uit de volgende onderdelen:
Inleiding: ziet de toekomst er somber uit?
Trend 1. Vrouwen gaan de toekomst bepalen
Trend 2. Organisaties worden gebouwd op vertrouwen
Trend 3. Nieuwe sociale verbanden zijn in opkomst
Trend 4. Duurzaamheid als breed gedragen doel
Trend 5. Decentralisatie van de industrie in een biobased society
Trend 6. Kleinschalige energievoorziening
Trend 7. Europa was, is en blijft een van de belangrijkste kennisleveranciers ter wereld
Conclusie: think global, act local