Minister Verhagen, EL&I, (minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, dus eigenlijk minister van alles) startte meer dan een jaar geleden het topsectorenbeleid in Nederland waarin de beschikbare gelden voor onderzoek in een strak systeem gericht zouden worden op innovatie. Nu lijken die Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI’s) eerder een dwangbuis. Er is te weinig geld. En veel fouten moeten nog worden gerepareerd. Het is allemaal bedacht van achter een bureau.
Waarom moet dit nu weer anders?
Tien topsectoren had de minister bedacht en een dwarsverband, de Biobased Economie (BBE). Voor ons zijn de sectoren Chemie, Energie, Agro/Food, Tuinbouw en Uitgangsmaterialen en Water de belangrijkste, als je je richt op een groene economie. Deze vijf waren dan ook de sectoren waarin de biobased economy (BBE) zich zou gaan bewegen. Binnen die topsectoren – en dus ook binnen de BBE – werden Topconsortia voor Kennis en Innovatie gevormd (TKI’s) die zich bezig zouden houden met de samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven, de verzameling van projecten en het verdelen van de beschikbare gelden. Op zich helemaal niet zo’n gekke structuur ware het niet dat er al een zeer goed werkend systeem bestond van publiek-private samenwerkingen (PPS) en veel betrokkenen zich afvroegen, waarom moet dit nu weer anders? De reden zal wel bureaucratisch zijn geweest. En dat bleek later inderdaad zo te zijn.
Ondertussen hadden we van de minister al ongeveer een jaar nauwelijks meer iets gehoord; en hoewel je links en rechts hoort dat het topsectorenbeleid een succes is, rijzen toch hier en daar ernstige twijfels over de bureaucratische gang van zaken. NWO bijvoorbeeld, dat de tweede geldstroom van het wetenschappelijk onderzoek in Nederland coördineert, wilde aanvankelijk al helemaal niet meewerken: de organisatie is wettelijk verplicht haar fondsen in fundamenteel onderzoek te stoppen, en niet innovatie of ontwikkelingsonderzoek. Kort geleden maakte de organisatie echter bekend dat ze 16 miljoen euro beschikbaar heeft voor het jongste BBE-TKI binnen de BBE, Nieuwe Chemische Innovatie. Er komt dus iets op gang.
Zestig procent
Dat het topsectorenbeleid een succes zou zijn, komt voornamelijk door de inzet van het bedrijfsleven en de universiteiten die hun PPS-en met veel verve doorzetten. Waarom niet, zou je zeggen? Er verandert eigenlijk toch niets? Dat is niet waar. Nu lopen die PPS-en nog door, maar straks kun je alleen overheidsgeld voor onderzoek krijgen – de overheid zou 60% van de kosten dragen – als je dat binnen de scope van de TKI’s aanvraagt. Nu ja, bureaucratie, lastig denk je, toch maar zo doen dan. En dan komt de aap uit de mouw: er is geen overheidsgeld, dat wil zeggen, er is niet genoeg. Dat vage gevoel hadden we natuurlijk altijd al toen Rutte besloot de FES-gelden (het beroemde aardgaspotje) niet langer voor onderzoek te bestemmen, maar ter delging van de staatsschuld in te zetten.
Wat is die aap dan die nu uit de mouw komt? Het hele topsectorenbeleid is in feite een sigaar uit eigen doos. Het bedrijfsleven zal zijn aandeel betalen. In feite staat vrijwel de hele Nederlandse industrie te springen om te vergroenen, zie elders de brief aan Rutte/Samsom, ‘Samen uit de crisis’ waarin een sterke roep om vergroeiing en groene groei doorklinkt. Maar de overheid kan het niet.
Gezichtsverlies
De gedachte om via TKI’s de Nederlandse innovatie in goede banen te leiden – hoewel zeker de BBE al goed op weg was – is dus in feite een slecht doordacht plan geweest, doorgedrukt door de minister, die er nu niet meer zonder gezichtsverlies van af kan. Vijfhonderd miljoen overheidsgeld was bestemd voor de RDA, de opvolger van de FES-gelden, een investeringsaftrek voor middelen die zouden worden gebruikt voor innovatieve doeleinden. Maar net zoals minister-president Rutte de FES gebruikt om de balans van de Nederlandse staat op te poetsen, zo gebruikten sommige ontvangende bedrijven het geld ook om hun eigen balans een beter aanzien te geven. Dergelijke fouten in het TKI-weefsel worden wel gerepareerd, zoals nu in de RDA+, waarin beter wordt opgelet wat er met het geld gebeurt. Uiteindelijk komt het wel in orde. Denk ik.
Hoewel, in de BBE is een van de TKI’s het programma Smart Polymeric Materials (nieuwe biopolymeren). Er is veel enthousiasme voor, en er zijn heel veel projecten ingediend, maar overheidsgeld om ze allemaal uit te voeren was er lang niet genoeg. Veel niet waargemaakte verwachtingen dus. Allemaal bedacht aan een Haags bureau.