De afgelopen weken heeft de publieke discussie over schaliegas een nieuwe piek bereikt. Waterbedrijven en bierbrouwers pleiten publiekelijk voor een moratorium in verband met drinkwaterrisico’s en de VNCI vraagt compensatie omdat onze concurrentiekracht onder druk staat. In sessies over schaliegas zoals het KNAW mini-symposium op 12 juni, lijkt het alsof in ons land de schaliekoorts rondwaart. Natuurlijk zijn er risico’s, zo is de teneur, maar we zouden gek zijn als we hier niet vol op in zetten. Prof. Jos Keurentjes (directeur AkzoNobel voor technologie en open innovatie) en duurzame innovatie-adviseur Martine Verweij (Squarewise) ontwikkelen in dialoog een andere visie. De huidige schaliegaskoorts leidt af van de uitdaging waar we op korte termijn voor staan, en van de lange-termijn transitie die nodig is.
Jos vraagt Martine: Wanneer ik spreek met bedrijven die denken vanuit het perspectief van gaswinning, constateer ik dat het zeker tien jaar zal duren voordat in Europa schaliegaswinning van enige omvang zou kunnen plaatsvinden. Ik ben daarom tot de conclusie gekomen dat schaliegaswinning de komende jaren weinig economisch voordeel zal bieden. Zie jij dit ook zo?
Volgens voorstanders van schaliegas zouden we een dief zijn van onze portemonnee als we hier niet op inzetten. Dit is intuïtief logisch, want met gas verdienen wij als sinds de jaren ’60 veel geld. Alleen al in 2012 bedroegen de inkomsten uit het huidig beschikbare aardgas van de Nederlandse staat € 14,5 miljard (1). Dat is zo’n € 850 per persoon per jaar en staat gelijk aan 9% van de staatsinkomsten. Dit bedrag ontvingen we voor een jaarlijkse productie van 80 miljard kubieke meter aardgas en tot onze huidige gasvelden leeg zijn over 15 tot 20 jaar zullen we hier nog zo’n € 200 miljard aan verdienen. Volgens de meest recente schattingen van TNO is er verder in potentie 200-500 miljard kubieke meter schaliegas voorradig in Nederland. Dat zou ons nog eens € 30 à 60 miljard extra aan staatsinkomsten kunnen opleveren. En dan zijn er uiteraard nog allerlei andere partijen die zullen verdienen aan de winning van schaliegas. Al met al zijn dit grote getallen, die snel de associatie geven ‘dief van eigen portemonnee’.
Er is echter meer aan de hand. Jij geeft terecht aan dat het volgens experts meer dan 10 jaar duurt om de productie van schaliegas goed op te zetten in Nederland. Dit heeft veel invloed op de waarde van deze getallen. Andere Europese landen, zoals Polen, zetten nu al in op schaliegas wat invloed heeft op de prijzen van aardgas. Als de Amerikaanse overheid meer export toestaat (2) en het vloeibaar maken en transport van aardgas goedkoper wordt, zal dit gas tegen concurrerende prijzen in Europa kunnen worden ingevoerd. Daarmee neemt het aanbod dus toe. Bovendien is de vraag onzeker. Nederlandse gascentrales staan op dit moment uit door de – onder invloed van Amerikaans schaliegas – sterk gedaalde kolenprijs.
Winning van schaliegas is bovendien een stuk duurder dan winning van conventioneel gas. De ondergrond in Nederland heeft veel meer breuklijnen dan het Amerikaanse grondgebied, en daarmee moet juist bij schaliegaswinning heel goed rekening worden gehouden. Daarnaast moeten er voor schaliegaswinning relatief veel putten geslagen worden en dat is in een dichtbevolkt land als Nederland geen sinecure. Nu al hebben 47 gemeenten zichzelf ‘schaliegasvrij’ verklaard (3). De stichting Schaliegasvrij Nederland – financieel gesteund door de Brabantse en Gelderse Milieufederatie, Greenpeace en Milieudefensie – probeert dit aantal te vergroten door de druk op te voeren met informatieavonden en Twitter-offensieven. Voor zover bekend profileren zich ondertussen nog geen gemeenten met de slogan ‘wij willen schaliegas’. Al met al is de kans groot dat slechts een klein deel van de totale potentie aan schaliegas in Nederland winbaar is. Als het al zover komt, want de kosten van winning zullen vooral in de aanloop naar de eerste paar putten heel hoog zijn. De vraag is of de markt daar wel interesse in heeft. Shell heeft bijvoorbeeld al aangegeven, in de komende decennia geen interesse te hebben in de Nederlandse markt voor schaliegas (4). Een mooie illustratie van de kwetsbaarheid van de businesscase voor schaliegas is wat er nu in de Verenigde Staten gebeurt. Door de combinatie van hoge winningskosten en een te groot aanbod ligt de prijs van schaliegas in de Verenigde Staten op dit moment onder productiekosten, en leiden producenten verlies (5). Er zijn dan ook al maanden geen nieuwe putten geboord en de verwachting is niet dat dit binnenkort verandert.
Martine vraagt Jos: Indirect zou schaliegaswinning bijdragen aan werkgelegenheid en investeringen door de zware, energie-intensieve industrie. Maar als de productie van schaliegaswinning pas over 10 jaar start, wat verwacht jij dan voor positieve invloed voor de chemiesector?
De schaliegaswinning in de VS heeft gezorgd voor een onbalans in concurrentie-verhoudingen tussen (met name) de VS en Europa. Dit heeft zowel betrekking op het gebruik van goedkoop schaliegas voor energieopwekking, als op het gebruik van de hogere koolwaterstoffen uit schaliegas als grondstof voor krakers. Hiermee komt de concurrentiekracht van de Europese chemische industrie in het geding (6). Als we daar niet op korte termijn een antwoord op vinden kan dit ernstige gevolgen hebben. Bepaalde industrieën kunnen helemaal uit Europa verdwijnen waarmee Europa afhankelijk wordt van importen. Gezien de tijdslijnen die hierbij een rol spelen, verwacht ik dat de oplossing vooral een tijdelijke politieke oplossing zal moeten zijn. Ik verwacht niet dat we het acute probleem oplossen door nu met z’n allen heel hard aan schaliegaswinning te gaan werken; simpelweg omdat dat gas pas over tien jaar in voldoende mate leverbaar is.
Martine in reactie op Jos: De schaliegaskoorts die nu rondwaart wordt al met al vooral gevoed doordat lage energiekosten in de VS onze concurrentiekracht op korte termijn ondermijnen, en doordat we schaliegas associëren met behoud van inkomsten voor de schatkist, nu ons gasveld in Slochteren leeg raakt. Ik heb verder de indruk dat deze koorts ongebreideld kan groeien doordat een aantrekkelijke lange termijn visie ontbreekt op een nieuw en verantwoord economisch model. Een visie ‘voorbij schaliegas’. Zie jij dit ook zo, en zo ja, wat zie jij als de ingrediënten van het model van de toekomst?
Jos in reactie op Martine: In zonneceltechnologie en biomassagebruik zie mogelijkheden om in één klap voorbij schaliegas te komen. De prijs van zonne-energie daalt zó snel dat die naar verwachting binnen een paar jaar lager ligt dan onze huidige netprijs. Ik verwacht wel dat zonne-energie productie vooral op het niveau van huishoudens, kantoren, wijken en midden- en kleinbedrijven zal plaatvinden en niet in grote centrales zoals nu. Deze multi-lokale benadering brengt heel veel nieuwe mogelijkheden met zich mee. Als grondstof voor de chemische industrie zullen vooral 2e (en misschien 3e) generatie biomassa een belangrijke rol kunnen spelen. Ik zou daarom eerder willen pleiten voor het inzetten op de ontwikkeling van deze duurzame technologieën. Dit geeft ons de mogelijkheid om over 10 jaar “erop en erover” te kunnen gaan, hetgeen voor de concurrentiekracht van de Europese industrie alleen maar heel positief kan zijn.
Martine in reactie op Jos: Ik ben het volledig met je eens. In het FD las ik overigens dat een jonge, innovatieve speler als Avantium hetzelfde bepleit (7). Het verkennen van de optie om schaliegas te winnen kost ons nú veel geld en levert ons nú en voor de lange termijn weinig op. Wereldwijd loopt een aantal landen juist voorop bij investeringen in cleantech, duurzame energie en de transitie naar een biobased economy nog verder naar een circulaire economie. Denk aan Duitsland, Denemarken en zelfs aan China. Deze landen plukken onder andere de vruchten van een cleantech industrie die jaarlijks groeit met 30%. In 2010 was deze industrie al goed voor € 250 miljard omzet (8) en Denemarken verdiende daarvan in 2012 maar liefst € 12 miljard met de export van cleantech diensten en producten (9). McKinsey bracht onlangs in kaart wat een overgang naar een circulaire economie ons zou kunnen opleveren en was zelf verrast door het enorme potentieel (10). Uiteraard komen we hier niet vanzelf. Maar we zouden veel slimmer bezig zijn als we het geld dat nu wordt besteed aan onderzoek naar nut en noodzaak van schaliegas en aan proefboringen – zo’n € 20 miljoen per boring – zouden besteden aan het ontwikkelen van een krachtige en breed gedragen visie ‘beyond shale gas’, en aan maatregelen die onze concurrentiepositie nú versterken en deze visie dichterbij brengen.
Noten
1. Bron: CBS, Min EZ
2. http://www.reuters.com/article/2013/05/17/usa-lng-freeport-idUSL2N0DY1C620130517
3. Bron: Groene Amsterdammer, 13-6-2013, wel of geen schaliegas ‘Neeknikkers’
4. Bron: Telegraaf http://www.telegraaf.nl/dft/beleggingsfondsen/beleggingsfondsen_grondstoffen/21404341/__Shell_ziet_schaliegas_uit_Nederland_niet_zitten__.html
5. Mede omdat wettelijk bepaald is dat de opbrengst van een put binnen vijf jaar gewonnen moet zijn, is stoppen met verliesgevende productie geen optie voor producenten.
6. Zie ook het rapport van Cefic; http://www.cefic.org/Documents/PolicyCentre/PositionPapers/Cefic-Position-on-The-Implications-of-the-Shale-Gas-Revolution.pdf
7. http://fd.nl/ondernemen/430889-1306/schaliegas-in-de-vs-biedt-europa-een-waanzinnige-kans-de-achterstand-in-duurzame-chemie-in-te-halen?visited=true
8. http://fs-unep-centre.org/sites/default/files/publications/globaltrendsreport2012.pdf
9. http://www.investindk.com/Clusters/Cleantech
10. http://www.ellenmacarthurfoundation.org/business/reports/ce2013