Planten bevatten vele waardevolle producten, ook in die delen van de plant die traditioneel worden weggegooid na de oogst. Afval van de paprikateelt bijvoorbeeld (vruchtuitval, loof en bindmateriaal) bevat veel koolhydraten, suikers en waardevolle micronutriënten als kleurstoffen, vitaminen en antioxidanten. De Nederlandse tuinbouwsector (met als centrum het Kenniscentrum Plantenstoffen) is begonnen aan een inventarisatie van stoffen die we zouden kunnen winnen uit dit ‘afval’.
Onderzoek naar de sierteelt levert bijvoorbeeld onverwachte resultaten op. Gerbera’s en chrysanten bieden een bron voor insecticiden, en stoffen in de anjer werken bacterieremmend en kunnen in medicijnen gebruikt worden. Narcissenbollen bevatten 1 tot 2 promille galantamine (een medicijn tegen de ziekte van Alzheimer). Tulpenbollen bevatten tuliposide, gebruikt als biopesticide of als toevoeging aan bioplastics. Verder bevatten tulp en narcis nog stoffen die goed zijn voor de gezondheid als flavonoïden en polyfenolen.
Van kostenpost naar inkomstenbron
Het is een hele uitdaging om deze stoffen af te scheiden uit de afvalstromen van land- en tuinbouw. In de sierteelt gaan bijvoorbeeld alle niet-verkochte partijen bij de veiling op één hoop, wat afscheiding van bijzondere stoffen bemoeilijkt. Inzameling van reststromen van één teelt is daarom handiger. In de paprikasector is men bijvoorbeeld al bijna zover dat de reststroom geschikt gemaakt wordt voor veevoer. Op dit moment denkt men vooral aan toepassing in brijvoeder voor varkens. De economische waarde is in principe aanzienlijk. De Nederlandse paprikasector heeft een reststroom van ongeveer 10.000 ton, die nu alleen maar geld kost (om deze af te laten voeren), maar die wel € 1 miljoen kan opbrengen in de vorm van veevoer.
De tomatenteelt zou een ander goed voorbeeld kunnen worden. Jaarlijks levert deze teelt in Nederland alleen al 80.000 ton aan stengelmateriaal. Ongeveer 10 procent daarvan is droge stof. Telers onderzoeken nu de productie van verpakkingsmateriaal (bakjes) uit deze vezels. De eerste proeven zijn succesvol verlopen, de proefbakjes hebben de goede eigenschappen. Bovendien leveren planten precies voldoende vezels voor het verpakken van hun eigen opbrengst aan tomaten, de cirkel wordt gesloten. Ook hier gaat het om reststromen die de tuinder tot nu toe alleen maar geld kostten. Men zoekt nu nog uit hoe de productie het beste kan worden georganiseerd: kleinschalig bij de tuinder zelf, of in een grootschaliger ‘valorisatiepark’. En hier blijft het natuurlijk niet bij. Het perssap van de stengel bevat bioactieve stoffen, en grondstoffen voor het maken van bioplastics. In de tuinbouwwereld gaat de grap rond dat ooit de plant meer kan gaan opbrengen dan de tomaat.
Innovatieve toepassingen
Het thema biedt eindeloze mogelijkheden. De markt opent zich steeds meer voor innovatieve toepassingen met plantenstoffen. De grote reststromen van de bolbloemen- en bollenteelt zijn een interessante bron voor fijnchemicaliën, bijvoorbeeld gewasbeschermingsmiddelen. Een Belgisch cosmetisch bedrijf zoekt partners in de tuinbouwsector voor het winnen van oliën uit tomatenzaden als grondstof voor cosmetische middelen als gezichtscrèmes en andere huidverzorgende producten. Een Nederlands bedrijf wil vezels en bioactieve stoffen winnen uit restpartijen, en die gebruiken voor een groentepasta. Een ander bedrijf gaat vingerhoedskruid (digitalis) telen onder glas voor het winnen van digoxine, een stof tegen hartfalen die niet kunstmatig kan worden gemaakt. De papiersector heeft weer belangstelling gekregen voor plantaardige, biologisch afbreekbare kleurstoffen. ‘The sky is the limit.’