‘Socialiseer de risico’s en privatiseer de opbrengsten’ is in de financiële wereld het heersende economische principe van de laatste jaren. Nu blijkt dat een dergelijk mechanisme ook functioneert bij het veel minder schimmige innovatieproces. Ook hier ten koste van de belastingbetaler. En uiteindelijk ten koste van het innovatieve proces zelf. Mariana Mazzucato schreef er vorig jaar een onthullend, zelfs onthutsend, boek over, ‘The Entrepreneurial State’. Hebzucht blijkt overal aanwezig.
De meest innovatieve staat ter wereld zakt weg
De Verenigde Staten was de afgelopen vijftig jaar de meest innovatieve staat ter wereld. Mariana Mazzucato, hoogleraar economie, RM Philips Chair in Science and Technology Policy aan de Universiteit van Sussex, gebruikt die constatering om vragen te stellen als: hoe kwam dat? En zal dat mechanisme zo blijven bestaan? De eerste vraag beantwoordt ze, de tweede niet. Ze formuleert wel een aantal voorwaarden voor het blijven bestaan van het innovatiemechanisme. Zelf denk ik dat dit mechanisme zal stokken, gezien de mentaliteit bij kleine en grote ondernemingen, die niet afwijkt van die bij de grote banken.
In tegenstelling tot wat ons burgers altijd wordt verteld, blijkt niet het bedrijfsleven de grote innovator. De staat (in dit geval de Amerikaanse) is de enige instantie die bereid, en in staat is, om de enorme sommen voor hoog risicovolle projecten op te brengen. Daarmee formuleert Mazzucato het antwoord op de eerste vraag. Ondernemingen noch venture kapitalisten (VC) – die altijd zo hoog opgeven van hun doorslaggevende rol in het innovatieproces – willen gewoonweg niet de risico’s dragen van basisonderzoek. Ook in de volgende fases in het innovatieproces dragen ze die risico’s niet, maar ze rapen wel de revenuen op als ze eenmaal vrijwel risicoloos zijn ingestapt – zonder die winsten voor een deel weer in het innovatie-apparaat van de overheid te steken. Daardoor komt zo’n overheidsinnovatieapparaat op een gegeven moment droog te staan. Daarbij komt ook nog eens dat die bedrijven, succesvol dank zij de overheidsinspanningen in het innovatieproces, vrijwel geen belasting betalen. Daardoor gaat dit proces op een geven moment vanzelf stoppen. Dan valt de rol van wereldleider in innovatie als vanzelf toe aan China dat op dit moment, evenals de Amerikanen 50 jaar geleden, wel bereid is all the way te gaan, van basisresearch, via pilot en demo’s en zelfs het ontwikkelen en ondersteunen van – zelfs buitenlandse – markten. En daar ook voldoende geld voor over heeft.
Wie neemt het stokje over?
Die opkomst van China in wetenschap en technologie zou de Amerikanen toch aan het denken moeten zetten. Zeker omdat ze het vijftig jaar geleden zelf zo uitstekend hebben gedaan en een hoeveelheid kennis hebben opgebouwd waarmee Amerikaanse bedrijven nu nog goede sier maken. Alle verschillende technologieën waaraan bijvoorbeeld Apple zijn verpletterende wereldsucces te danken heeft, zijn ontwikkeld vanuit onderzoek geïnitieerd door de Amerikaanse staat. Internet dat ontwikkeld werd binnen DARPA, het programma van het Ministerie van Defensie, is daarvan een sterk voorbeeld. Maar het geldt voor minstens tien andere basistechnologieën die in deze fraaie consumentenproducten verborgen zitten. Zegt Mariana Mazzucato, die het Apple-voorbeeld in een apart hoofdstuk helemaal uitwerkt. Maar van enige dankbaarheid of erkenning is bij het bedrijfsleven geen sprake. Net zomin trouwens als bij de banken die met miljarden belastinggeld werden gered. In tegendeel zelfs, dit type succesvolle bedrijven tracht, als ze eenmaal succes op de markt hebben, de rol van de overheid steeds verder terug te dringen tot die van facilitator, daarbij vergetend dat diezelfde overheid hun succes mogelijk heeft gemaakt. En dat deze voldoende geld moet genereren om ook eventuele missers op te vangen.
Vertraagt de groene economie?
Deze situatie kan ernstige consequenties hebben – en die beginnen zich nu al af te tekenen. Zo kan de Amerikaanse overheid te weinig onderzoeksdruk uitoefenen om een verpletterende ‘kennisvuist’ in de nieuwe groene technologie te maken (schone technologie noemt MM het en ze bedoelt er vooral duurzame energie mee), om over het starten van pilots en demo’s voor de groene economie maar te zwijgen. Ook hier dreigen anderen het initiatief over te nemen. Europa soms? Misschien. De EU doet een goede poging met haar, zojuist gestarte, BII (Biobased Industry Initiative) programma in een public-private partnership waarin de kosten gedeeld worden door EU-overheid en het bedrijfsleven. Maar ik denk vooral aan China en mogelijk aan Japan. Lees dit boek, het helpt je af van vele vastgeroeste gedachten over de (Amerikaanse) relatie tussen overheid en bedrijfsleven, en het maakt je bezorgd over hoe het verder zal gaan.
www.marianamazzucato.com
www.entrepreneurialstate.anthempressblog.com