‘Duurzaamheid is vaak niet alleen beter maar ook goedkoper. Met duurzame technologieën bouwen we lokale systemen met veel lagere beheerskosten. Dat is de basis voor een technologische transitie waarmee onze aarde op duurzame wijze wel tien miljard mensen kan herbergen. Leefbaarder, en met meer lokale zeggenschap.’ Zegt Pier Vellinga, hoogleraar Klimaat en Water aan Wageningen UR.
Pier Vellinga is een van de belangrijkste Europese deskundigen op het gebied van de gevolgen van klimaatverandering. Hij was actief betrokken bij de opzet van het IPCC en schreef hoofdstukken in IPCC-rapporten over zijn vakgebied. Hij was voorzitter van de Scientific and Technical Advisory Panel (STAP) van de Global Environment Facility (GEF), een instituut verbonden met de Wereldbank, UNDP en UNEP. GEF is de grootste publieke geldverstrekker voor milieuprojecten ter wereld. Vellinga is hoogleraar Klimaatverandering en veiligheid ten aanzien van overstromingen in Wageningen, tevens hoogleraar Klimaatverandering en maatschappelijke implicaties bij het Instituut voor Milieuvraagstukken van de VU. En vanuit die functies geeft hij leiding aan het National Onderzoekprogramma Kennis voor Klimaat (www.kennisvoorklimaat.nl).
Grenzen aan de groei
‘Duurzaamheid is begonnen met de Club van Rome. Die vertelde ons dat exponentiële groei niet mogelijk is, vooral bij gebruik van grondstoffen. Maar we voelden die grenzen toen nog niet in de economie; de prijzen van grondstoffen waren laag en onttrekking ervan was de goedkoopste strategie. Duurzaamheid was vooral een intellectuele en ideologische visie: zorgen voor onze kinderen en kleinkinderen. De milieubeweging van de jaren ’70 deed een beroep op solidariteit en riep op tot veranderingen in levensstijl, minder consumeren, stoppen van de groei. De beweging was voor een belangrijk deel ook anti-technologisch.’
‘Nu zien en voelen we de grenzen van de groei wel. De prijzen van grondstoffen zijn enorm in beweging, we hebben de piek in olieproductie bereikt. Bij de visvangst zijn we daar al tien à twintig jaar overheen, de opbrengst daalt alleen maar. En nadat we jaren achtereen meer varkens en pluimvee op de vierkante meter hebben gezet, komt vanwege ziekterisico’s ook dat proces tot een eind. We voelen de fysieke grenzen nu wél, en daarom heeft het denken over duurzaamheid zijn ideologische veren afgeschud. Tegelijkertijd zien we nu de potentie van technologie. Met een technologische transitie én verandering van levensstijl, zoals een minder milieubelastend voedingspatroon, kan de wereld ook wel tien miljard mensen duurzaam herbergen.’
Systeemkosten wegsnijden
‘Voorlopig is dat nog een wetenschappelijk inzicht. Als we bijvoorbeeld een gebied zo groot als Portugal in de Atlantische Oceaan zouden gebruiken voor de productie van eiwitten, dan zou dat voldoende opbrengen om de hele wereld van eiwitten te voorzien. Elk uur valt er op de aarde voldoende zonlicht om de hele mensheid een jaar lang van energie te voorzien. De potentie van technologie is zeer groot.’
‘Maar een duurzame wereld zal wel heel anders zijn georganiseerd. De nieuwe ecologisch efficiënte technologie is in de eerste plaats lokaal: lokale energie door zon en wind, lokaal water door goede zuivering, lokaal voedsel door streek- en stadslandbouw. Moderne technologie betekent daarom ook zeggenschap. Businessmodellen passen zich daarbij aan. Duurzame technologie is concurrerend doordat de systeemkosten er grotendeels zijn uitgesneden. Als wij bestaande structuren steeds verder laten groeien hebben we steeds meer controlemechanismen nodig; er gaat steeds meer geld naar het beheer van de keten. Dus bij de verdere intensivering van onze voedsel-, water-, energie- en materialenketens worden de kosten voor beheer en controle steeds groter. Kijk maar eens naar de toenemende beheerskosten in de financiële sector, de voedingssector, en ook de gezondheidssector en het onderwijs. Bij duurzame en veel meer lokale systemen kunnen we deze kosten grotendeels schrappen. Verkorten en verduurzamen van de keten is een belangrijke bron van efficiencyverhoging. En daarmee wordt duurzaamheid betaalbaar. Duurzaamheid is gewoon economisch gezond.’
Naar lokale zeggenschap
‘ICT speelt ook een belangrijke rol. Met ICT kunnen we afscheid nemen van gestandaardiseerde productiemethoden en organisatievormen, en daarmee zoeken naar dat wat lokaal en menselijkerwijs gezien het beste werkt. Het Fordiaanse bedrijfsmodel is definitief verouderd. We kunnen veel meer zelf – zoals voorzien in onze behoefte aan energie en water – en zijn minder afhankelijk van grote structuren. Lokale en regionale besluitvorming kan een grotere rol spelen. Duurzame technologie en ICT samen maken een emancipatieproces mogelijk; waarbij efficiënter gebruik van natuurlijke hulpbronnen samen gaat met meer lokale zeggenschap. Duurzaamheid op zijn best.’ Aldus Pier Vellinga.