Groene Groei, managementsamenvatting

Hoe gaat Nederland zijn geld verdienen over vijfentwintig jaar, en dat ook nog op een duurzame manier? Hoe bereidt ons land zich voor op de wereld van 2040? Door groene groei, op basis van de ontwikkeling van duurzame producten en diensten. Dat blijkt uit de plannen van de belangrijkste Nederlandse industrietakken.

In 2013 hebben de Nederlandse industrieën zich over hun toekomst uitgesproken in de R&D plannen van de ‘topsectoren’. Daaruit blijkt duidelijk: de industrie wil zijn internationale concurrentiepositie behouden door zich toe te leggen op duurzaamheid. Wat in dit verband vooral betekent: meer resultaat met minder middelen. Meer en betere tomaten met minder water en minder bestrijdingsmiddelen. Betere plastics met minder energie en minder grondstoffen. Kortom, groene groei. Alleen de sector energie valt uit de toon, die is op dit terrein weinig ambitieus.

Innovatieve sectoren

Land- en tuinbouw. Sterke innovatieve sector in Nederland, zeer goede kennispositie dank zij Wageningen UR. Veel potentieel om opbrengsten verder te verhogen (al zeer hoog in vergelijking met andere landen), en tegelijkertijd voedselkwaliteit en milieukwaliteit te verbeteren. Veel exportmogelijkheden, niet alleen van land- en tuinbouwproducten, maar vooral ook van agrarische diensten en hulpmiddelen. Europa, met Nederland voorop, kan zich ontwikkelen tot dé voedselproducent van de wereld.
Water. Leidinggevende positie van Nederlandse industrieën, kennisinstellingen en ingenieursbureaus in alle sectoren: waterbeheer en waterkwaliteit, bouw van gespecialiseerde schepen, havens. Sterke kennispositie.

Chemie en materialen. De Nederlandse chemische industrie is in verhouding zeer groot en innovatief. Kennis en kunde staan op hoog peil. De chemische industrie staat op de drempel van een ingrijpende vergroening: naar aanzienlijk lager energie- en grondstoffengebruik, minder gevaar voor de omgeving en veel minder afval. De Nederlandse wetenschap is vooral sterk op het sleutelgebied van de industriële katalyse.
Energie. Op dit terrein heeft Nederland bescheiden ambities voor vergroening. Daarbij speelt een rol dat in andere landen, zoals de VS en China, de energieproblemen veel groter zijn. Nederland heeft wel een zeer sterke positie in zonne- en windenergietechnologie, die tot nu toe onvoldoende wordt gebruikt voor de opbouw van nationale industrieën.
High-tech. Nederland zit in de eredivisie, met als zwaartepunt de regio Eindhoven. Tot de sterke kennispunten behoren nanotechnologie en materiaalonderzoek. Bedrijven als Philips en ASML spelen een belangrijke rol. Er ontwikkelen zich innovatieketens met goed samenspel tussen grote bedrijven en vele innovatieve midden- en kleinbedrijven. Met belangrijke toepassingen als gezondheid en water.
Creatieve industrie. Deze ontwikkelt zich tot een productieve en belangrijke sector. Het belangrijkste actiepunt van de topsector is verbetering van de aansluiting bij gevestigde sectoren als gezondheid, voeding en stadsontwikkeling. Hiervoor is veel potentieel.

Landbouw voorop bij groene groei

De technologie ontwikkelt zich op alle terreinen buitengewoon snel. En steeds in de richting van duurzaamheid. Een verbetering van de prestaties met een factor 10 is vaak een realistisch doel. Bijvoorbeeld in water- en energiegebruik. Verbeteringen met een factor 10 zijn ook nodig om de effecten op te vangen van een groeiende wereldbevolking met miljarden mensen die net zo’n welvaartspeil gaan bereiken als wij op dit moment. Noodzaak en potentie gaan hier hand in hand.

De land- en tuinbouw is een sleutelsector. In Azië (met een sterk groeiende middenklasse) vindt men het voedselprobleem tenminste zo belangrijk als het klimaatprobleem. Nederland kan hierin een belangrijke rol spelen. Onze hoog-productieve en steeds milieuvriendelijker landbouwtechnieken kunnen helpen bij het voeden van alle monden ter wereld. Nederland kan zijn kennis en kunde op dit terrein verkopen in het buitenland en daarmee een boterham blijven verdienen. Bij forse verhoging van de productiviteit van de landbouw zal er minder grond nodig zijn voor de voedselvoorziening; daardoor kunnen wij de kap van natuurgebieden stop zetten en zelfs nieuwe natuurgebieden creëren.

Veel potentie in de biobased economy

Samenwerking tussen landbouw en chemie is al net zo belangrijk voor groene groei. De duurzame chemie zal in de ‘biobased economy’ steeds meer gebruik gaan maken van groene grondstoffen: landbouwproducten en landbouwafval. Deze lenen zich uitstekend voor milde chemische processen met weinig nadelen voor het milieu. Uitstekende plantaardige grondstoffen zijn plantaardige oliën, suikers, zetmeel, cellulose, plantaardige eiwitten, vezels en plantaardige ‘inhoudsstoffen’ (voor bijvoorbeeld medicijnen en cosmetica). Met een zeer groot scala aan producten.

Bij gebruik van groene grondstoffen voor materialen en chemicaliën ontstaat geen conflict met de voedselvoorziening. Want de wereldvraag naar materialen en chemicaliën is veel kleiner dan de landbouwproductie. Heel anders dan bij gebruik van biomassa voor energie, want de vraag naar energiedragers is juist groter dan de landbouwproductie. Uitbreiding van het gebruik van biomassa voor energie en brandstoffen zal daarom verder leiden tot kap van natuurgebieden en soms tot conflicten met de voedselvoorziening. In tegenstelling tot gebruik van biomassa voor materialen en chemicaliën. Vooral Europa, met zijn hoge landbouwproductie, kan uitstekend groene grondstoffen leveren voor industrieel gebruik. Zoals suiker uit suikerbieten. Het vrijgeven van de Europese suikermarkt in 2017 is belangrijk voor zowel de suikerproducenten als duurzame chemische bedrijven als DSM.

Tegenstand en nieuw bewustzijn

Vernieuwing is altijd moeilijk en stuit vaak op tegenstand. Zoals ook bij groene groei. Innovatie vindt iedereen met de mond belangrijk, maar als het op het verdelen van geld aankomt, zitten grote bedrijven – meestal niet de grootste innovators – vaak op de voorste rij. Beleidsmaatregelen bemoeilijken soms de innovatie (zoals invoering van marktwerking in de publieke sector). Of juist het ontbreken van beleidsmaatregelen (zoals een CO2 heffing). En er is een maatschappelijk klimaat ontstaan van wantrouwen en ieder-voor-zich dat strijdig is met vernieuwing.

Gelukkig zijn er maatschappelijke ontwikkelingen die de kant van groene groei op wijzen. Er ontstaan veel initiatieven van onder op in de samenleving, gebaseerd op onderling vertrouwen. Sociale media kunnen helpen met het bevorderen van saamhorigheid bij zulke groepen. Er is een nieuw regionaal bewustzijn aan het ontstaan met een regionale economische groene groei. Duurzaamheid wordt zo ongeveer algemeen erkend als maatschappelijk doel. En de technologie helpt daarbij steeds meer in de goede richting.

Naar groene regio’s

De toekomst is dus aan regionale groene regio’s en kleine kringloopeconomieën. Met nieuwe mogelijkheden, zoals kleinschalige energievoorziening (met lokale coöperaties), meer gebruik van lokale groene grondstoffen, en een groeiend bewustzijn bij consumenten en burgers. Mensen zullen op een andere manier met elkaar gaan samenwerken, waarbij vrouwen een steeds meer bepalende rol gaan spelen. Internet kan voor sommige problemen waar wij nu huizenhoog tegenop kijken, zoals de betaalbaarheid van de gezondheidszorg, een doorbraak betekenen. De technologie zal zich steeds meer gaan verbinden met het oplossen van maatschappelijke problemen. Het onderwijs kan ons hierop voorbereiden. Er is grond voor vertrouwen in de toekomst.

Dit is een samenvatting van het boek Groene Groei, Naar de maatschappij van 2040 van Alle Bruggink, Diederik van der Hoeven en Paul Reinshagen. Uitgave Biobased Press, Amsterdam 2014. ISBN 978-90-822760-0-8.