Gisteren schreef ik over de problemen van Friends of the Earth met de vanilline die door Evolva wordt verkocht. Deze stof wordt gemaakt door organismen die zijn veranderd met synthetische biologie – maar mag toch ‘natuurlijk’ genoemd worden van instanties in de VS, omdat hierbij gebruik wordt gemaakt van het natuurlijke proces van fermentatie. We moeten ons bij deze zaak wel realiseren dat synthetische biologie al vér doorgedrongen is bij het maken van ons voedsel. Maar ook dat de betrokken bedrijven geen spelletjes moeten spelen met woorden als ‘natuurlijk’.
Dit is het derde artikel in een serie over het oordeel van consumenten over het gebruik van biotechnologie in de voedingsindustrie. De artikelen verschenen op 18 februari, 2 maart, 3 maart, 10 maart, 15 maart en 27 maart.
Synthetische biologie in het dagelijks leven
Biotechnologie heeft al vaste voet aan de grond in onze voedselvoorziening. Het maken van kaas is een mooi voorbeeld. Oorspronkelijk werd kaas gemaakt met behulp van stremsel (lebferment) uit de lebmaag van kalveren die worden gezoogd. Maar vanaf 1990 wordt stremsel gemaakt met biotechnologische processen. Onderzoekers halen de stremselproducerende genen uit kalvermagen en bouwen ze in in bacteriën, schimmels of gisten, die door fermentatie stremsel maken. Het genetisch gemodificeerde micro-organisme wordt gedood na dit proces. Stremsel wordt afgescheiden en toegevoegd aan de melk; daardoor bevat de kaas geen genetisch gemodificeerde stoffen. Momenteel zijn de belangrijkste stremselproducenten het Deense bedrijf Chr. Hansen en het Nederlandse DSM. Alles is gelijk aan de productie van vanilline door Evolva, met uitzondering van het synthetisch biologische deel. Maar niemand had bezwaar. Men ging er niet minder kaas door eten. De consumptie van bier, waarvoor dezelfde overwegingen gelden, ging omhoog. Wisten mensen het niet? Hadden ze er geen bezwaar tegen? Gaven ze er niet om? Of gaat het juist om dat stukje synthetische biologie in het verhaal?
Natuurlijk of genetisch gemodificeerd saffraan? Of helemaal geen saffraan?
Vanilline is niet het enige voorbeeld van voedselingrediënten die zouden kunnen worden vervangen door producten gemaakt met synthetische biologie. Evolva heeft al biotechnologisch gemaakt saffraan ontwikkeld. Isobionics, een dochter van DSM, maakt valenceen, de sinaasappelsmaak en –geur. Gisteren concludeerden we dat kleine boeren in ontwikkelingslanden waarschijnlijk geen nadeel zullen ondervinden van de vanilline van Evolva. Maar dat zou heel anders kunnen liggen in het geval van saffraan. Saffraan is het duurste kruid ter wereld. Het wordt voornamelijk verbouwd in Iran; zowel aanvoer als kwaliteit zijn onderhevig aan grote schommelingen. Natuurlijk saffraan is een mengsel van stoffen, net als de vanille uit de orchis. Dit mengsel is echter veel gecompliceerder, de samenstelling hangt af van seizoen en landbouwmethoden. Op het moment is saffraan onderdeel van de onrust in Afghanistan: de VN hebben een programma lopen om Afghaanse boeren over te halen om saffraan te verbouwen in plaats van papaver. Daarom is het lang niet duidelijk of de saffraan van Evolva de wereld voor- of achteruit zou helpen.
Maar nu komt de verrassing: Evolva gaat helemaal geen saffraan maken! Wij citeren Evolva: ‘Ons werk aan saffraan vindt plaats in onze fabriek in Chennai in India. Het project loopt goed. We optimaliseren momenteel de prestaties van alle enzymen die betrokken zijn bij het maken van saffraan. Wij willen drie moleculen gaan maken, die saffraan respectievelijk zijn kleur, geur en smaak geven. Wij verwachten deze stoffen op de markt te kunnen brengen in 2015 of in 2016.’ En dit zou dan ‘natuurlijk saffraan’ opleveren? Het lijkt er eerder op dat Evolva gewoon een spelletje speelt met de markt, mogelijk gemaakt door het toegestane gebruik van de term ‘natuurlijk’ vanwege hun fermentatieproces uit suiker. Aan de andere kant: de producten die zij op de markt gaan brengen zijn wel chemisch en analytisch in orde en zuiver; en een levenscyclusanalyse van de volledige productieketen zal ongetwijfeld laten zien dat deze stoffen beter zijn in termen van duurzaamheid (minder grondstoffen, minder ruimtebeslag, minder energiegebruik, geen bestrijdingsmiddelen, geen schade aan biodiversiteit etc. etc.) dan stoffen uit bestaande productiemethoden.
Eén conclusie is wel duidelijk: biotechnologie zal gevolgen hebben die onderzoekers niet konden voorzien, toen ze begonnen met het ontwikkelen van de technologie. En synthetische biologie voegt nóg een dimensie toe aan de vraagstukken. Die gaan we in volgende artikelen onderzoeken.
Hier dreigt tot enige begripsverwarring te ontstaan. Hoewel het lastig is een precieze grens te trekken wordt de term synthetische biologie wordt over het algemeen niet gebruikt wanneer we het hebben over inmiddels ‘klassieke’ vormen van genetische modificatie in toepassingen als kaasstremsel en de huidige generatie gentech gewassen, waarbij meestal één of een beperkt aantal genen voorzien van een promoter- en een terminatorsequentie aan het begin en het eind aan het DNA van een organisme wordt toegevoegd. De technologie-ontwikkeling heeft de afgelopen 25 jaar niet stilgestaan, en inmiddels is het mogelijk om genetische ontwerpen te maken voor meer complexe metabole routes, op zeer geavanceerde wijze puntmutaties aan te brengen (‘gene-editing’), worden organismen genetisch gestript tot een ‘minimal genome organism’ dat kan dienen als gestandardiseerd productieplatform dat zich kan vermenigvuldigen, maar dan met zo weinig mogelijk genetische ruis, en wordt er zelfs geëxperimenteerd met niet-natuurlijke aminozuren en volledig kunstmatige protocellen. Daar spreken we van synthetische biologie.
Geïnteresseerd in ontwikkelingen op dit terrein en het maatschappelijk debat? Neem dan eens een kijkje op de website van het SYNENERGENE project: http://www.synenergene.eu/information/what-synthetic-biology