Genetische modificatie van menselijke embryo’s?

Genetische modificatie dringt met grote snelheid verder door in onze maatschappij – de biobased economy is er grotendeels afhankelijk van. Veel discussie is daar niet over, onkunde en laissez-faire overheersen. En toch is die discussie steeds dringender nodig, zeker nu Chinese onderzoekers begonnen zijn met onderzoek naar genetische modificatie van menselijke embryo’s. De wetenschappelijke wereld is grotendeels tégen – maar hoe denkt het publiek erover?

Grote technologische mogelijkheden

Aan de basis van de snelle vlucht van genetische modificatie ligt de voortdurende, haast explosieve versnelling van het uitlezen van DNA-volgordes, met bijbehorende daling van de kosten. Rond de eeuwwisseling kostte het uitlezen van het genoom (de chemische samenstelling van het DNA) van de mens nog een half miljard dollar, en het werk duurde jaren. Nu ligt de prijs in de buurt van een paar duizend dollar, het werk vergt nog maar een paar dagen. En voorlopig gaat deze ontwikkeling nog door. De overeenkomst met de wet van Moore bij geheugenchips ligt voor de hand (deze stelt dat elke 1½ à 2 jaar de complexiteit van de chip verdubbelt). En parallel aan de versnelling van het bepalen van DNA-volgordes loopt de verbetering van de technologie van het knippen en plakken in DNA-strengen. Bij het Chinese onderzoek is hiervoor gebruik gemaakt CRISPR, een van bacteriën ‘geleende’ bewerkingstechniek. Nog maar kort geleden ontwikkeld, en nu al heel goedkoop – een compleet CRISPR lab zou niet meer hoeven kosten dan $ 2.000. Onder die omstandigheden kunnen nieuwe ontwikkelingen heel snel gaan.

‘Moeten’ wij nog steeds doen wat wetenschappelijk mogelijk is? En zo niet, wat zijn de kansen om onderzoekers in verre landen te stoppen? Hoe haalbaar is met andere woorden een moratorium of bezinningsperiode voor zo’n mogelijk onethische technologie? Natuurlijk zijn er uitstekende toepassingen denkbaar voor genetische modificatie van menselijke embryo’s. Erfelijke ziekten zijn in principe terug te voeren op ‘foute’ genen en met genetische modificatie zouden zulke ziekten dus kunnen worden voorkomen; ziekten als taaislijmziekte of erfelijke bloedziekten (waarom het ging in het Chinese onderzoek). En misschien kunnen onderzoekers DNA-onderdelen waardoor mensen vatbaar zijn voor virusziekten uitschakelen (waardoor bijvoorbeeld het HIV virus zijn werk niet meer zou kunnen doen). Maar baby’s op bestelling lijken dan niet meer ondenkbaar. Misschien zouden slimmere kinderen hoog op de verlanglijst komen te staan.

De meeste onderzoekers zijn tegen genetische modificatie van menselijke embryo’s

Het knutselen aan menselijke embryo’s is al jaren lang onderwerp van discussie geweest in kringen van onderzoekers. Er had zich een consensus gevormd tegen onderzoek aan genetische modificatie van menselijke embryo’s. Meer dan veertig landen en een aantal mensenrechtenorganisaties hadden zich uitgesproken vóór een verbod. Maar met de publicatie van het Chinese onderzoek staat alles weer op losse schroeven. Natuurlijk was er veel negatief commentaar. ‘Geen enkele onderzoeker heeft een morele volmacht om de wereldwijd overeengekomen afwijzing van ingrijpen in het menselijk genoom te negeren,’ zo luidde het commentaar van het Center for Genetics and Society CGS. ‘Er zijn enorme medische risico’s en sociale gevaren verbonden met ingrijpen in het menselijk genoom. Het maken van genetisch veranderde mensen zou gemakkelijk kunnen leiden tot nieuwe vormen van ongelijkheid, discriminatie en maatschappelijke conflicten.’ En tien dagen na publicatie van het Chinese onderzoek verbood het National Institute of Health in de VS zulk onderzoek, als het door hen werd gefinancierd.

Maar niet iedereen is voor een bezinningsperiode. De Britse onderzoeker Robin Lovell-Badge zei: ‘Ik ondersteun ten volle onderzoek aan zeer jonge menselijke embryo’s in vitro, in het bijzonder aan embryo’s die niet bedoeld zijn om te blijven leven en anders zouden zijn vernietigd. Als de technieken werken, dan kunnen we misschien vele interessante vragen beantwoorden over de rol van specifieke genen in de vroege ontwikkeling van menselijke embryo’s…. Wij werken aan methoden om gewassen en dieren bestand te maken tegen ziektes, zouden wij die mogelijkheid dan aan mensen moeten ontzeggen?’

GM baby’s zijn nog niet aan de orde

Ter geruststelling van mensen die bang zijn dat op korte termijn GM baby’s worden geboren: het Chinese onderzoek was zeer onsuccesvol. De onderzoekers veranderden het DNA van 86 embryo’s. Na 48 uur waren 71 embryo’s nog in leven. Bij 54 werd het DNA uitgelezen. Bij slechts 28 was het DNA op de juiste plaats doorgeknipt en in maar 4 gevallen was de vervangende volgorde er correct tussen geplaatst. Bovendien waren er ook verrassend veel niet geplande mutaties. ‘Bij levensvatbare embryo’s zou je een successcore van bijna 100% moeten hebben,’ zegt leider van het onderzoek Junjiu Huang in Nature. Daarom gaat dit team alleen verder met het onderzoek als zij hun methode sterk hebben verbeterd.

Genetische modificatie van menselijke embryo’s is een zeer toegespitste tak van genetisch onderzoek. Maar wel een zeer kwetsbare, en een beeldbepalende tak. Mensen hebben bewust of stilzwijgend aanvaard dat hun medicijnen, bier en kaas worden gemaakt met gemodificeerde micro-organismen. Tweede-generatie biobrandstoffen zijn niet mogelijk zonder genetische modificatie. Het zou niet goed zijn als dit alles weer ter discussie zou komen door een actie van Chinese onderzoeksgroepen. Het is van groot belang dat het publiek ingelicht wordt over de stand van de technologie en zich daarover een mening vormt.

Interessant? Lees ook onze columns:
Klonen van apen: van kwaad tot erger of een doodlopende weg?
Ziekte van Duchenne CRISPR behandeling alleen voor mensen met geld of goede connecties?
Genetische modificatie: groeiende kloof tussen publieke perceptie en industriële praktijk