‘Plantenstoffen staan in de belangstelling bij de industrie: in de agrochemie, de cosmetica en de farmacie,’ zegt Leon Mur, directeur van het Kenniscentrum Plantenstoffen. Voor die industrie heeft het centrum de laatste jaren een ‘bibliotheek’ samengesteld van stoffen die voorkomen in planten in de Nederlandse tuinbouw.
Het werk van het Kenniscentrum leert ons opnieuw de waarde te zien van de natuurlijke plantenstoffen. Een jaar geleden kwam het centrum met een persbericht dat komkommer wel eens het nieuwe medicijn zou kunnen zijn tegen diabetes type 2. Althans, een extract daarvan, momordicine, dat Aziaten al eeuwenlang verwerken in hun curry’s. In Azië is diabetes type 2 een groeiend probleem. Dat zou mogelijk verband houden met de steeds lagere consumptie van curry. Hogeschool Leiden probeert nu wetenschappelijk bewijs te verzamelen voor deze werking van de stof. Eerder al was het centrum betrokken bij de ontwikkeling van de teelt van digitalis (vingerhoedskruid) onder glas, om daaruit digoxine te isoleren, een medicijn tegen hartfalen. En bij de ontwikkeling van een spray uit orchideeën tegen Candida-schimmelinfecties.
Cosmetica en geneesmiddelen in plantenstoffen
‘Openheid over ons werk wordt soms bemoeilijkt doordat bedrijven hun echte vragen het liefst buiten de publiciteit houden,’ zegt Leon Mur. ‘Dan zie je dat zij met geheel andere vragen komen dan waarover ze spreken op congressen, nadat we een geheimhoudingscontract hebben getekend. Zo loopt er momenteel een aantal veelbelovende projecten waarover ik niets kan zeggen, op terreinen als gewasbescherming, cosmetica en geneesmiddelen. In dat kader gaan wij eind mei naar de concentratie van cosmeticabedrijven in Frankrijk die wel bekend staat als de Cosmetic Valley, waar wij zaken hopen te doen. En binnenkort hopen we naar buiten te kunnen komen met een medicinale toepassing van stoffen uit hennep (neen, niet THC).’
Het Kenniscentrum Plantenstoffen is bezig aan zijn laatste jaar. De financiering wordt niet voortgezet op de oude manier. ‘Maar wij hopen andere financiers te vinden op basis van het huidige programma,’ zegt Mur. ‘Vooral in de Nederlandse delta, waar de meeste van onze activiteiten lopen.’ Zorgen zijn er ook voor het programma. Vooral rond biodiversiteit. En niet alleen doordat deze afneemt. Ook het Nagoya protocol, bedoeld om deze afname te stoppen, werkt soms belemmerend. Het protocol is belangrijk voor instandhouding van de biodiversiteit op de wereld: het maakt landen verantwoordelijk voor de instandhouding van hun biodiversiteit – maar het zorgt ook, afhankelijk van het betreffende land, voor veel bureaucratie, met alle nevenverschijnselen die deze kan meebrengen. Anderzijds: in het tuinbouwgebied van Nederland staat een enorme hoeveelheid biodiversiteit, een bron van onderzoek en mogelijke toepassingen voor vele jaren.
Het belang van cocktails
Onderzoek aan toepassingen van plantenstoffen lijkt ons van groot belang. Maar als u eenmaal een nuttige plantenstof heeft ontdekt, waarom zou die stof dan in de plant geproduceerd moeten worden? Waarom zouden we het betreffende gen niet overplanten in een bacterie, zodat de nuttige stof in een reactor kan worden gemaakt?
‘Wij kunnen vele stoffen nog niet kunstmatig maken en kunnen deze dan alleen halen uit de plant. Maar verder ontdekken we steeds meer dat medicinale, cosmetische enz. werking niet veroorzaakt wordt door één stofje. De holistische benadering, waarbij de werking van plantenstoffen wordt gezien als het gevolg van een natuurlijke cocktail, wint terrein. Ook in de farmaceutische industrie. Het probleem van resistentie treedt bijvoorbeeld veel vaker op bij behandeling met één stof, dan bij behandeling met een cocktail. Je kunt dat vergelijken met aids, die we tegenwoordig behandelen met een cocktail; daarbij is de resistentie die bij eerdere methoden optrad, overwonnen – in elk geval tot nu toe. Als succesvolle behandelingen inderdaad afhankelijk zijn van een cocktail, dan heeft het extraheren van zo’n mengsel uit planten weer veel meer zin dan de synthese in een reactor.’
Deze zienswijze heeft weer een nieuwe koers gegeven aan het werk van het Kenniscentrum Plantenstoffen. Het centrum heeft opnieuw de traditionele behandeling van ziekten met plantenextracten in de belangstelling staan. Zoals behandeling van malaria bij Afrikaanse volkeren met een thee uit een plaatselijke plant; onderzocht door de Universiteit van Oxford. Reversed pharma noemt men zulk onderzoek tegenwoordig. Het thema plantenstoffen is eindeloos; we zullen er nog vele toepassingen van ontdekken.