Microplastics vormen een belangrijke bron van waterverontreiniging. Het meeste afval in oceanen en zoetwater bestaat uit plastics. Het gaat niet alleen om grote dingen als plastic flessen en zakken, maar ook om microplastics, al was het alleen al doordat de grote dingen uiteenvallen tot kleine deeltjes. Een recente studie door het Duitse nova-Institut laat zien dat er weliswaar veel microplastics uit scrubs en cosmetica in zee terecht komen, maar nog veel meer microplastics uit andere bronnen.
De studie van Nova-Institut gaat in de eerste plaats over Duitsland; dit land spoelt ca. 500 ton microplastics uit persoonlijke verzorgingsproducten (scrubs, gels en crèmes) per jaar uit naar het oppervlaktewater. Nog eens ca. 300 ton komt waarschijnlijk uit industriële producten als schoonmaak- en ontsmettingsmiddelen. De fabrikanten van cosmetica hebben goed geluisterd naar de kritiek op hun gebruik van niet-afbreekbare microplastics en zijn bezig dit terug te brengen of af te schaffen. Maar dit geldt nog niet voor andere toepassingen, markten of landen. Tot nu toe is er geen beweging te ontdekken bij makers van industriële producten in de richting van vermindering. Voor scrubs en cosmetica zijn er alternatieven als bijenwas, cellulose, caseïne en mineralen, en ook innovatieve mogelijkheden als de groene plastics polylactaat (PLA) en polyhydroxyalkanoaat (PHA). Hoewel we nog niet zeker weten of al deze stoffen voldoende afbreekbaar zijn.
Grote andere bronnen van microplastics
Maar er zijn nog meer grote bronnen van microplastics die nog niet onder vuur hebben gelegen van de publieke opinie. Neem synthetische wassen. De auteurs schatten dat in zulke wassen alleen al in Duitsland per jaar 100.000 ton aan microdeeltjes worden gebruikt. Dit is 100 keer zo veel als de eerder genoemde getallen, hoewel misschien lang niet alles van deze microplastics in het oppervlaktewater terecht komt. Nog eens ca. 100.000 ton per jaar is afkomstig van synthetische vezels die bij wassen worden losgelaten uit kledingstukken en ander textiel, van slijtage van autobanden op de weg, en van verlies van plastic deeltjes bij het maken en verwerken van plastics. De meeste van deze deeltjes komen niet als zodanig in de producten voor, maar raken los door intensief gebruik.
En dan is er nog de bron van microplastics waarvan wij het minste weten, het uiteenvallen van plastic afval in het milieu. De kennis hiervan is klein. Onderzoekers schatten dat elk jaar tussen 6 en 10% van de mondiale plasticproductie als afval terecht komt in de zee. Voor Europa zou dit neerkomen op 3,4 tot 5,7 miljoen ton. Als al deze plastics uiteen zouden vallen tot microdeeltjes, zouden zij alle genoemde hoeveelheden verre in de schaduw stellen.
Een groot probleem in de oceanen
Microplastics zijn en blijven een groot probleem in het oppervlaktewater. Microplastics zijn aangetoond in rivieren en meren, in sedimenten en aan stranden. Deze deeltjes kunnen schade toebrengen aan het spijsverteringskanaal, en vertering en uiteindelijk ook voedselinname onmogelijk maken. Bestanddelen eruit kunnen giftig zijn of endocriene effecten hebben. Microplastics kunnen bovendien een transportmiddel vormen voor verontreinigingen, parasieten en ziekteverwekkers. En deze verontreinigingen kunnen ook nog eens accumuleren in de voedselketen in het water. De BBC, een zender die geregeld aandacht schenkt aan plastic verontreiniging van de oceanen, haalde onlangs onderzoekers aan die zeggen dat 90% van alle zeevogels plastic hebben binnen gekregen – en dat rond 2050 vrijwel elke vogel die dood wordt gevonden, plastic in zijn maag zal hebben.
Nova-Institut concludeert dat wij niet alleen het oog moeten richten op het gebruik van microplastics in cosmetica en andere toepassingen. Wij moeten ook krachtig het probleem van het plastic afval aanpakken – niet alleen in Duitsland en de EU, maar overal ter wereld. Roland Essel, schrijver van het rapport, zegt: ‘We weten niet genoeg over de manier waarop microplastics in het milieu terecht komen en verder worden verplaatst, en ook niet over de directe en indirecte gevolgen van deze verontreiniging. We moeten fundamenteel onderzoek doen naar deze kwesties, en ook nog eens veel minder plastic in het milieu terecht laten komen.’ Nova-Institut organiseert een internationale conferentie over microplastics in het milieu op 23 en 24 november 2015 in Keulen, Duitsland.