Bioplastics: maak een eind aan de verwarring

De naam bioplastics geeft veel verwarring en zal dat naar mijn overtuiging blijven doen. Het verschil tussen bio als gemaakt-uit-groene-grondstof en bio als biologisch afbreekbaar dringt niet door tot het grote publiek. Nu het probleem van de plastic soep belangrijker wordt dan de niet-fossiele oorsprong, komen bioplastics onder vuur te liggen omdat zij vaak niet afbreekbaar zijn. Het wordt tijd om plastics te verdelen in twee duidelijke groepen: enerzijds de biologisch afbreekbare plastics, anderzijds de plastics die worden gerecycled. Voor zover de laatste groep in een open, niet-industrieel systeem komt, zal het publiek er statiegeld voor moeten gaan betalen. Of maak de producent verantwoordelijk voor de hele keten.

Op 31 maart 2017 zond het Nederlandse kwaliteitsprogramma Nieuwsuur een item uit getiteld ‘Chaos in bio-plasticland’. Aan het woord kwamen een vertegenwoordigster van de Plastic Soup Foundation, een afvalverwerker en een onderzoeker van Wageningen UR. De boodschap van de uitzending kwam van de eerste twee: wij hebben niets aan de zogenaamde bioplastics, want ze zijn meestal niet biologisch afbreekbaar. Bioplastics blijven zorgen voor meer plastic in de oceanen, en bij de afvalverwerking zorgen ze voor verwarring zodat veel niet-afbreekbare plastics bij het GFT terecht komen. Opmerkelijk was dat in de hele uitzending nog niet een halve minuut was ingeruimd voor uitleg: wat is het verschil tussen ‘van biologische oorsprong’ en ‘biologisch afbreekbaar’. Elk van de drie deskundigen had dat helder kunnen uitleggen, maar de programmamakers vonden dat blijkbaar niet de moeite waard. Zodat wij de ‘chaos in bio-plasticland’ toch vooral in hun hoofden moeten zoeken. Voor de oningewijde kijker was de boodschap: ‘plastics moeten we blijven maken uit aardolie’. Vreemd!

Bioplastics in open en gesloten systemen

Nu kan de bioplastics industrie wel concluderen dat het publiek beter voorgelicht moet worden, maar we kunnen ook een andere conclusie trekken. Als onderzoekers en de industrie sinds de eeuwwisseling al geen helder beeld hebben kunnen schetsen, zal dat misschien wel nooit gaan lukken. Het wordt daarom tijd voor een andere koers. Om het probleem van de plastic soep op te lossen, moet al het niet-afbreekbare plastic gerecycled worden. In een industriële setting is dat redelijk goed te organiseren – en voor zover de plastic recycling daar niet goed op orde is, zullen bedrijven er met wetgeving toe moeten worden gedwongen. Het probleem ligt bij de plastics die terecht komen in een open systeem: bij het grote publiek.

Kort geleden publiceerden wij een interview met Joan Hanegraaf, directeur van de grote plasticverwerker Oerlemans Packaging. Volgens Hanegraaf is er maar één oplossing voor het probleem van het zwerfvuil: strenge wetgeving en strikte handhaving. Biologisch afbreekbare plastics – goed bedoeld, aldus Hanegraaf, zijn bedrijf probeert ze al twintig jaar aan de man te brengen, maar ze zijn nog steeds maar 1% van zijn totale omzet. Er zijn toepassingen waarin ze duidelijke voordelen bieden, zoals de bedpannen van Pharmafilter en de plantenpotten van Rodenburg, die betere bedrijfsvoering mogelijk maken, maar in het algemeen is juist de niet-afbreekbaarheid van plastics belangrijk. We zouden niet willen dat onze frisdrank langzaam zijn verpakking aanvreet! De lekkage van ‘open systeem’-plastic naar het milieu, zegt Hanegraaf, moet worden afgedamd door afschrikking: wetgeving en handhaving. Kijk naar Singapore.

Straffen én belonen

Maar afschrikking wordt, niet voor niets, vaak aangevuld met beloning. Het best werkt beïnvloeding van menselijk gedrag door een combinatie van de twee. Dat kunnen we voor elkaar krijgen door statiegeld te heffen op plastic dat het open systeem in gaat. Zodat het terugbrengen winst oplevert. Plastic tas? Biologisch afbreekbaar of statiegeld! Plastic verpakking van gebruiksgoederen? De leverancier is verantwoordelijk voor het retour, of de consument betaalt statiegeld, of de verpakking is biologisch afbreekbaar! Ook al zou een probleem kunnen zijn dat statiegeld in principe lager moet liggen dan de productiekosten, om producenten niet in de verleiding te brengen, te produceren om het statiegeld te innen.

Dit vereist een grote omschakeling in de plasticindustrie, en bij de commerciële gebruikers van plastic. Maar binnen tien jaar moeten wij dit voor elkaar kunnen krijgen. De industrielanden zullen voorop moeten lopen – maar de opgave gaat de capaciteit van geen enkel land te boven. Bioplastics zullen zich op nieuwe manieren moeten gaan bewijzen: door betere kwaliteit, door nieuwe functionaliteiten, of door echte biologische afbreekbaarheid. Want met ‘biologisch afbreekbaar’ bedoel ik niet: afbreekbaar binnen een industriële compostinstallatie, bij 60 oC en toevoer van de juiste enzymen. Nee, geen verwarring meer: biologisch afbreekbaar is afbreekbaar tot onschadelijke stoffen als H2O en CO2, in de grond of in het water. Zodat er duidelijk twee gescheiden circuits van plastics kunnen ontstaan: de plastics die worden gerecycled, en de plastics die in de natuur worden afgebroken. Weg met de verwarring. Zodat er zelfs bij kwaliteitsprogramma’s geen onduidelijkheid meer zal bestaan.

De circulaire oplossing

Er is nog een andere oplossing mogelijk. De Duits/Nederlandse architect Thomas Rau bepleit al jaren circulaire oplossingen waarbij de producent eigenaar blijft van het product en daarmee verantwoordelijk voor de goede verwerking. Dit kunnen we ook op plastic toepassen. Producenten van plastic worden dan wettelijk, fiscaal, strafrechtelijk enz. verantwoordelijk voor hun product. Zij zullen als de weerga gaan uitvinden hoe het probleem van het zwerfvuil moet worden aangepakt. De verfproducent blijft eigenaar van de verf op de vensterbank van de consument. Binnen de kortste keren weten ze hoe en wanneer ze langs moeten komen om de oude laag eraf te krabben, deze te benutten voor nieuwe producten en een nieuwe betere laklaag aan te brengen. Een extra uitdaging in deze cyclus is het benutten van de gebruiksperiode voor verbetering en upcycling van het product. De verf op de vensterbank gaat dan tijdens de gebruiksperiode niet achteruit maar vooruit in kwaliteit; hij krijgt een nieuwe functionaliteit die nuttig is in het volgende leven. We kunnen ook denken aan de grafietelektrodes in accu’s van elektrische auto’s, die tijdens het gebruik geleidelijk zó dun worden dat ze na een paar jaar kunnen dienen als grafeen voor nanocomputers. Genoeg uitdagingen voor productontwerpers en engineers!

Geschreven samen met Diederik van der Hoeven

Interessant? Lees ook onze columns:
Microplastics in scrubs en cosmetica: topje van de ijsberg
Bioplastics: doorbraken op komst
Glycix, de biologisch afbreekbare thermohardende kunststof die de wereld gaat veroveren