De mensheid moet zichzelf een duidelijk doel stellen: plastic afval zou binnen 10 tot 15 jaar niet meer moeten ontstaan. Dit ambitieuze doel moet van twee kanten worden aangepakt: ontwerp van plastics aan de inputkant, en toegesneden verwerking aan de outputkant. Circulair ontwerp en vakkundige verwerking, samen met slimme inzameling, moeten ons hierbij helpen; en de industrie moet ons laten zien hoe dat moet.
Dit is het eerste artikel in een serie over vermindering van plastic afval. De artikelen werden gepubliceerd op 3 december en 6 december 2017.
Duidelijke doelstellingen zijn nodig bij de strijd tegen plastic afval
We hoeven niet veel woorden vuil te maken aan de ernst van het probleem van plastic afval. Volgens de Plastic Soup Foundation produceerde de wereld in 2014 311 miljoen ton plastic, met een jaarlijkse groei van 8%, wat een verdubbeling in elke 10 jaar inhoudt. Ongeveer de helft hiervan is eenmalig plastic, dat direct na gebruik wordt weggegooid; over de hele wereld gooien mensen per minuut meer dan een miljoen plastic zakken weg. We hebben nog maar weinig kennis van de lange-termijn gevolgen daarvan voor het milieu. Voor ons kan er maar één oplossing bestaan voor dit probleem: elk jaar de hoeveelheid plastic afval die in het milieu wordt gedumpt verminderen, met het doel om te komen tot nul – wij denken dat dit doel met bestaande en nieuwe technologieën bereikt kan worden in 10 tot 15 jaar tijd. Een doel waaraan we ook in ons privéleven kunnen bijdragen.
De mensheid maakt twee soorten producten. Het eerste soort is bedoeld om verspreid te worden in het milieu: tandpasta, voedsel, bestrijdingsmiddelen, toiletpapier. We moeten ervoor zorgen dat deze producten in het milieu snel afbreken tot onschadelijke moleculen; is dit niet het geval, dan geen marketing en geen verkoop. Hert tweede soort is bedoeld om duurzaam te zijn: plastics, computerchips, metalen, auto’s. Hiervoor moet er een terugwinningscirkel bestaan: vóórdat het product wordt aangeprezen en verkocht, moeten we bepalen hoe het behandeld zal worden aan het eind van zijn levensduur, inclusief maatregelen om ervoor te zorgen dat dit ook echt gebeurt. Als de producent niet kan voldoen aan deze voorwaarden: nogmaals, geen marketing en geen verkoop.
Voorkómen van plastic afval
Het voordeel van ambitieuze en duidelijk geformuleerde doelstellingen is dat zij beter zicht geven op wat er moet worden gedaan. In het licht van onze doelstelling moeten ALLE plastic voorwerpen worden gemaakt met het oog op het eind van hun levensduur. Logisch gesproken zijn er slechts een paar mogelijkheden:
- Hergebruik, d.w.z. terugkeer van het voorwerp in zijn oorspronkelijke functie
- Recycling,
- uit een zuivere fractie, verzameld na gebruik
- uit een mengsel met andere plastics of zelfs met ander afval
- Biologische afbraak, d.w.z. afbraak tot biologisch opneembare stoffen
- Vernietiging, in de eerste plaats door verbranding en gebruik van de opgewekte warmte.
Hiertoe moeten we een nieuwe visie op plastics ontwikkelen: naar voren halen dat het eind van de levensduur net zo belangrijk is als het ontwerp voor het eigenlijke doel.
We moeten daarom de hele plasticsketen opnieuw bezien. Te beginnen met het ontwerp van plastics. Tot nu toe was er maar één maatstaf bij dit ontwerp: hoe goed de plastic het zou doen bij het vervullen van zijn bedoelde functie. Zoals licht van gewicht en sterk zijn, voor computerverpakkingen. Of hoge gasdichtheid vertonen, voor frisdrankflessen en voedselverpakking. De mensheid moet een nieuwe maatstaf toevoegen: wat er met het plastic zal gebeuren aan het eind van zijn levensduur. Dit is een enorme taak, maar met de juiste stimulerende maatregelen allerminst gaat deze allerminst onze mogelijkheden te boven. Ten eerste moeten we het lange-termijndoel bepalen, de stip aan de horizon. Dan ontwerpcriteria formuleren voor aanvaardbare plastics, samen met de plasticsindustrie. Tenslotte de juiste beleidsmaatregelen ontwerpen, nodig voor het halen van onze doelstellingen.
Plastic afvalbeleid
In onze volgende column zullen we bezien welke eisen dit stelt aan chemici en aan de chemische technologie. Hier bespreken we eerst de organisatie van een succesvolle plastics-cirkel. De organisatie van een retourstroom is betrekkelijk eenvoudig voor plastics die blijven in een industriële of gesloten cirkel, en in vele landen worden al hoge retourpercentages gehaald. Maar als plastics in een open cirkel komen, bij de bevolking in het algemeen, is statiegeld op plastic voorwerpen nodig voor een goede retourstroom. Statiegeld op plastic flessen is zeer succesvol, het retourpercentage ligt boven de 80%, in sommige landen zelfs boven de 98%. Statiegeld verleent waarde aan plastic voorwerpen; en zelfs als iemand een plastic fles zou weggooien, zou een ander deze kunnen oprapen om het statiegeld te innen. Om dezelfde reden zouden we ook statiegeld moeten vragen voor frisdrankblikjes. Als we op alle plastic voorwerpen statiegeld zouden heffen, zou zelfs ongesorteerd plastic afval nog waarde hebben. In de meeste landen zijn de frisdrankindustrie en de supermarkten tegen verplicht statiegeld – te veel werk, te weinig ruimte in supermarkten. Zouden ze dan liever zien dat de mensheid de planeet blijft bevuilen, in een tempo dat elke tien jaar verdubbelt?
Recent heeft de Ellen MacArthur stichting met succes aandacht gevraagd voor het probleem van plastic afval. In 2016 door publicatie van een manifest ‘New Plastics Economy’, en begin 2017 door publicatie van een brochure ‘New Plastics Economy, Catalysing Action’ met suggesties voor concrete actie. De Ellen MacArthur stichting vervult een belangrijke rol, doordat deze wordt gesteund door veel grote bedrijven. Zij maakt het bedrijfsleven gevoelig voor de noodzaak van een circulaire economie; zij zet problemen als dat van plastic afval op de agenda, en formuleert veel belangrijke maatregelen, zoals hun recente oproep om een eind te maken aan oxo-afbreekbare plastics. Maar misschien zou de stichting duidelijker haar doelstellingen in de nieuwe plasticseconomie moeten formuleren. In termen van de bedrijfswereld waarop zij zich richt: de stip aan de horizon moeten bepalen. Zoals: binnen 10 tot 15 jaar een eind maken aan het plastic afval.
Verander economische prikkels
Er zijn duidelijke economische redenen voor de voortdurende productie van plastic afval: plastics zijn te goedkoop. Met statiegeld kan deze ongelukkige omstandigheid worden verholpen. De komende circulaire economie vereist dat de mensheid van tevoren bepaalt wat er met elk plastic voorwerp gaat gebeuren aan het eind van zijn levensduur. Natuurlijk zijn deze ideeën ambitieus, en ze kunnen onrealistisch lijken. Voor hun verwezenlijking zal politieke moed nodig zijn. Maar ja, in 1850 zei Mark Twain al: ‘Een man met een goed idee – vrouwen bestonden in die tijd nog niet – wordt uitgelachen totdat hij succes heeft.’
P.S. Laatste nieuws: het verzet van supermarkten tegen statiegeld brokkelt af.
Geschreven samen met Alle Bruggink en Ton Schoot Uiterkamp.
Interessant? Lees dan ook:
Nieuwe plasticseconomie: circulair, nog niet uit groene grondstoffen
Biologisch afbreekbare plastics gaan het maken, volgens nieuwe studie
Plastic zwerfvuil: alleen strenge wetgeving helpt