De leidende organisaties van campagnes tegen genetische manipulatie zijn Friends of the Earth en Greenpeace; maar het is moeilijk te achterhalen wat precies hun bezwaren zijn. Belangrijk is hun opmerking dat heel veel mensen er tegen zijn, en dat zij de stem van het volk vertegenwoordigen. Maar dat kan niet de echte reden zijn. Het wordt tijd, vanuit de duurzaamheid die deze organisaties voorstaan, genetische manipulatie positief te waarderen – zodat wij ook de werkelijke discussiepunten aan de orde kunnen stellen.
Dit is de eerste column in een serie van twee over genetische manipulatie en duurzaamheid. Ze werden gepubliceerd op 10 januari en 24 januari 2018.
Ook na grondig zoeken heb ik op de site van Friends of the Earth geen motivatie van hun verzet tegen genetische manipulatie gevonden (ik gebruik met opzet het scheldwoord). Wel bij Greenpeace. Die organisatie stelt: ‘Met genetische manipulatie kunnen onderzoekers planten, dieren en micro-organismen scheppen door genen te manipuleren op manieren die niet in de natuur voorkomen. Deze genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s) kunnen zich via bevruchting verspreiden van akker tot akker en zich kruisen met natuurlijk voorkomende soorten, waardoor het onmogelijk wordt om de verspreiding van genetisch gemodificeerde gewassen in de hand te houden.’ Hiermee is toch iets vreemds aan de hand: anders dan bij lucht- en waterverontreiniging, klimaatverandering enz. verwijst Greenpeace op geen enkele manier naar schadelijke effecten die daadwerkelijk zijn geconstateerd. De alles bepalende woorden zijn: ‘kunnen zich verspreiden’: inderdaad, het gaat om mogelijke gevolgen. Gevolgen die overigens in de tuin dagelijks voorkomen, wanneer zaden van een gekweekte plant zich verspreiden in de natuur. En dat de methoden van genetische manipulatie ‘niet in de natuur voorkomen’, is volgens mij niet waar, waarover later. Maar, zoals gezegd: geen geconstateerde schade aan de natuur of de gezondheid!
Onomstreden toepassingen van genetische manipulatie
Een veroordeling van genetische manipulatie in het algemeen gaat altijd voorbij aan onomstreden toepassingen van deze techniek. In de eerste plaats de biotechnologische productie van medicijnen, een industrie met in 2015 een omzet van $ 133 miljard, waarover de milieuorganisaties hun mond dicht houden. Deze medicijnen worden gemaakt door genetisch veranderde gisten, bacteriën, schimmels of algen. Niemand maakt hier bezwaar tegen. Want deze biotechnologische productie heeft veel voordelen: minder gebruik van water, energie en grondstof; minder en vooral ook veel minder giftig afval; een veel zuiverder product. En last but not least: deze medicijnen zijn veel goedkoper dan dezelfde stoffen via moeizame reacties gemaakt uit aardolie – als ze al op die manier kunnen worden gemaakt. Duurzaamheid en economie gaan hier hand in hand. En: medicijnen als antibiotica worden op deze manier toegankelijk voor een groot deel van de wereldbevolking.
Laten we zeggen dat Greenpeace en Friends of the Earth op zijn minst niet eerlijk zijn wanneer ze deze kant van de zaak voortdurend ongenoemd laten; want het gaat hier om toepassingen van precies dezelfde technologie als die waar zij zich tegen verzetten. Natuurlijk: ze zouden hun eigen positie ondergraven als ze deze nuance zouden aanbrengen. Mensen zouden kunnen gaan denken: de bezwaren betreffen dus niet de technologie zelf, maar de toepassing. En dan dieper gaan graven. Maar dat is dus niet de bedoeling. Het gevolg van deze zwakte in hun standpunt is dat de organisaties de gevangene worden van hun eigen positie; ze moeten zich wel ingraven om geen steun te verliezen van hun achterban die ‘tegen alles’ is. Al heel lang wordt gerapporteerd dat hun vertegenwoordigers achter de schermen veel genuanceerder zijn dan in het openbaar. Populaire ongenuanceerde argumenten tegen GGO’s als ‘Frankenstein food’ en ‘kanker’ vinden we niet op hun sites – want die zijn onverdedigbaar. Zoals gezegd: over hun motieven vinden we heel weinig. Maar door dit alles zijn de meeste ‘tegenstanders’ van genetische manipulatie niet goed geïnformeerd.
Genetische manipulatie is duurzaam
Eventuele bezwaren tegen genetische manipulatie betreffen kortom niet de technologie zelf, maar alleen zijn toepassingen. Toch moeten we nog duidelijker zijn over de voordelen om de bezwaren beter te kunnen plaatsen. Het geweldige voordeel van de technologie kunnen we samenvatten in de term precisie. Met biotechnologie kunnen we een veel grotere precisie bereiken dan met de aloude chemie: meer grondstof wordt omgezet in product, waardoor minder afval. Giftige oplosmiddelen zijn meestal niet nodig, water is meestal voldoende. Minder afval en vooral veel minder giftig afval (maar met uitzonderingen). Lagere temperaturen en daardoor veel lager energiegebruik. Hebben voorstanders van duurzaamheid hier nog wat te klagen, bij een industrie die veertig jaar geleden nog algemeen werd gezien als smerig? En kijk: onder druk van de successen van de biotechnologie begint ook de traditionele chemie grote stappen te maken naar duurzaamheid. Mede geïnspireerd door de subtiele werking van enzymen hebben chemici een generatie nieuwe katalysatoren ontwikkeld die hun reacties ineens ook preciezer maken en laten verlopen bij lagere temperaturen. De gehele chemische industrie zal de komende decennia onherkenbaar veranderen, net zo gevaarlijk worden als het maken van bier en wijn, en bij wijze van spreken midden tussen de huizen gebouwd kunnen worden. En dat door genetische manipulatie!
Al de besproken en onomstreden voorbeelden hebben één ding gemeen: de gemanipuleerde organismen zijn micro-organismen, ‘werkpaarden’ die de gewenste omzettingen voor elkaar krijgen. Zij (en dus ook de veranderde genen) komen niet voor in het eindproduct. Onze eerste conclusie is dus: als de veranderde genen niet terug te vinden zijn in het eindproduct, is er geen enkel probleem (ook geen ethisch bezwaar). Integendeel: er zijn doorslaggevende voordelen, die deze toepassingen onomstreden maken. Eventuele gerechtvaardigde bezwaren gaan alleen over genetische manipulatie van hogere organismen, die onderdeel vormen van onze voedselketen. Daarover in een volgende column.
P.S. Een gevolg van de framing van het vraagstuk van genetische manipulatie door Greenpeace en Friends of the Earth is dat veel mensen er een vreemde voorstelling van hebben. Zo komt Greenpeace in zijn positiebepaling plotseling op de proppen met biodiversiteit als onderwerp. De verbinding tussen beide vraagstukken ligt alleen in de strategie van het grote GM-bedrijf Monsanto; en het heeft alleen betrekking op de zogenoemde ‘groene biotechnologie’: genetische verandering van planten, en dan nog vooral op de landbouwpraktijk die verbonden is met gebruik van glyfosaat (Roundup). Toepassingen van genetische manipulatie bestrijken een veel breder terrein. Greenpeace maakt een eigen verhaal, waarin verzet tegen genetische manipulatie burgerplicht lijkt voor iedereen die duurzaamheid voorstaat. Wij zijn ook geen groot fan van Monsanto, zo schreven wij al in een eerder artikel. Ook schreven wij over het patenteren van zaden, een belangrijke pijler van hun strategie, waartegen Greenpeace zich terecht verzet.
Interessant? Lees dan ook:
Genetische modificatie: groeiende kloof tussen publieke perceptie en industriële praktijk
Gentech moet
Gene drive: de nieuwe discussie