Dit jaar valt Earth Overshoot Day op 1 augustus. Elk jaar geeft het de dag aan waarop de mensheid haar voorraad natuurlijke hulpbronnen voor dat jaar heeft opgemaakt. Deze Dag is nog nooit zo vroeg geweest als dit jaar, wat betekent dat we de hulpbronnen van de Aarde nog nooit zo snel hebben uitgeput. Maar we kunnen beter zeggen dat de Dag weinig meer van zijn plaats is gekomen sinds 2010. Waarom moeten geëngageerde onderzoekers altijd de negatieve kant van hun boodschap benadrukken?
Earth Overshoot Day, te optimistisch?
Het concept Earth Overshoot Day is krachtig: in één gemakkelijk te begrijpen uitkomst drukt deze veel van de onduurzame activiteiten van de mens uit. Het Global Footprint Network moet vooral met dit werk doorgaan. Het nadeel van dit concept is echter dat het zowel een wetenschappelijk als een activistisch doel dient. Als activistisch concept heeft het te lijden onder de onwilligheid van mensen die dit niet willen horen. Iets wat nog erger kan worden als de mensen die deze boodschap brengen, steeds harder gaan roepen. Als wetenschappelijk concept meet het slechts een paar (zij het belangrijke) gegevens die de duurzaamheid van het menselijk handelen op Aarde bepalen. Het belangrijkst is de ecologische footprint. De ecologische footprint van een land is een schatting van de biologische hulpbronnen, nodig bij het bevredigen van de behoeften van zijn bevolking, en het absorberen van zijn uitstoot van kooldioxide. Deze laatste factor is meestal het belangrijkste bij de berekening van de footprint, en dat betekent dat deze footprint (en Earth Overshoot Day) vooral afhankelijk is van het niveau van fossiel brandstofgebruik. Maar er zijn vele andere variabelen, zoals Robert B. Richardson aangeeft in The Conversation. Hij denkt dat de footprint de invloed van de mens onderschat, omdat deze alleen de behoefte aan land meet, en factoren buiten beschouwing laat als bodemerosie, wegspoelen van voedingsstoffen en verspilling van water.
‘Innovatie kan ons niet redden’
De pessimistische boodschap van de ene onderzoeker kan dus nog altijd overboden worden door de volgende. Er vormt zich langzamerhand een hele wetenschappelijke literatuur met deze pessimistische tendens. Als oude milieuman ben ik altijd eerst geneigd, hen te geloven. U zult zich misschien nog wel de boodschap herinneren, vorig jaar, dat in de afgelopen 27 jaar 75% van de Duitse insecten is verdwenen. Maar was dit waar? Jammer genoeg was het onderzoek statistisch niet sterk – de metingen waren niet consistent, en als we de pieken weglaten uit de grafiek of deze slechts 2 jaar later laten beginnen, zijn de conclusies veel minder dramatisch. En toch zouden de auteurs grotendeels gelijk kunnen hebben. Dan is er verder een steeds groeiende berg econometrische berekeningen die aangeven dat de mensheid veel te veel hulpmiddelen en grondstoffen gebruikt. Deze concluderen dat we de wereld-welvaart sterk moeten verminderen. Een groeiend BNP zal, zo zeggen ze, altijd hand in hand gaan met groeiend grondstofgebruik. Elk van deze onderzoekingen suggereert dat zij hun punt overtuigend hebben bewezen. Maar jammer genoeg berust zulk onderzoek in wezen op het verleden. Elk onderzoek herhaalt de waarnemingen en de verhoudingen van de afgelopen tientallen jaren, en onderzoekt nooit (echt nooit) de technologische ontwikkelingen en de innovaties van dit moment, die toch echt zullen bepalen hoe in de toekomst de verhouding zal zijn tussen materiaalgebruik en BNP. Zulke economen hebben ook moeite om te rekenen met hergebruik van producten. Toch kan elk van deze studies probleemloos (en pessimistisch) concluderen dat we bijvoorbeeld ‘afkoersen op ecologische ineenstorting’ en dat we de ‘planetaire ramp niet door innovatie kunnen afwenden’.
Waarom altijd de nadruk op rampen?
Waarom leggen onderzoekers (en wetenschapsjournalisten) die de zaak van duurzaamheid zijn toegedaan, zo vaak de nadruk op de negatieve kant van hun boodschappen? Waarschijnlijk proberen ze luider te roepen, uit angst niet gehoord worden. Maar mensen kunnen misschien precies hierdoor hun oren dicht houden. Zij zien misschien liever straaltjes hoop. Misschien zouden ze zelfs hun leefstijl willen veranderen als ze ervan overtuigd waren dat dit zin had. En er is nog steeds plaats voor optimisme. Wij hebben een heel boek geschreven over het mogelijke effect van de hedendaagse technologische en sociale ontwikkelingen richting precisie; deze zouden van grote invloed kunnen zijn op onze footprint. We zijn er weliswaar nog lang niet. Maar de mensheid zou gecombineerde politiek/wetenschappelijke programma’s kunnen ontwikkelen met duidelijk geformuleerde technologische doeleinden, bepaald door milieugegevens, en met de bedoeling om deze stevig door te voeren. Hoe de wereld te redden, als het ware, in de geest van het klimaatakkoord van Parijs 2015, zo onvolmaakt als dit moge zijn. Het probleem van de plastic soep vraagt om een soortgelijke aanpak: er zijn technologische oplossingen, of deze kunnen worden ontwikkeld als er een duidelijke overeenstemming is over de noodzaak, de plastic vervuiling te stoppen. Bij zulke programma’s horen andere boodschappen dan onheilsverwachtingen, boodschappen die mensen kunnen inspireren. Dan zouden we ons misschien zelfs ‘uit de planetaire ondergang kunnen innoveren’ en Earth Overshoot Day zich zien terugtrekken, naar het eind van het jaar.
Interessant? Lees dan ook:
Economen, luister: de aarde is GEEN gesloten systeem!
Donut economie, of waarom economen meer kennis moeten nemen van technologie
Verkeerde vraag: kunnen we milieueffect loskoppelen van groei van het BNP?