Nederland wordt momenteel geteisterd door de eikenprocessierups. Of, zoals een commentator zei: we hebben er al een aantal jaren veel last van, maar nu hebben ze de steden in het Westen bereikt. De rups heeft giftige haartjes op zijn lijf, bedoeld om aanvallers af te weren; ze geven bij mensen veel jeuk. Er is geen medicijn tegen. In de publieke opinie overheerst de eis dat de autoriteiten nu snel moeten ingrijpen. Maar misschien bestaat die snelle ingreep niet, en kunnen we juist beter leren hoe we met de natuur moeten omgaan.
De eikenprocessierups trekt er ’s nachts op uit, in processie zoals de naam al zegt, naar de top van de eik om zich daar te goed te doen aan jonge blaadjes. Naarmate de rupsen ouder worden, worden de haartjes steviger en onaangenamer. Uiteindelijk verpopt de rups zich tot een onaanzienlijke donkere nachtvlinder, moeilijk te zien tegen de donkere bast van de eikenboom. Zoals gezegd, de rupsen vormen de laatste jaren een plaag. Veel van zulke plagen worden tegenwoordig aangejaagd door klimaatverandering. In Nederland is het nu gemiddeld 1,7oC warmer dan in 1900, en elke tien jaar komt er 0,2oC bij. En hoewel de eikenprocessierups vroeger ook in Nederland voorkwam, blijkt hij heel goed te gedijen bij hogere temperaturen.
Een mooie omgeving voor de eikenprocessierups
Wat ook helpt bij de verspreiding van de rups: veel gemeenten hebben lange rijen eikenbomen geplant. Zowel langs landwegen als langs lanen in de stad. Een ‘snelweg voor de eikenprocessierups’, volgens deskundigen. En vaak wordt de ondergroei van de eiken mooi kort gehouden: gemaaid gras, het ziet er netjes uit. Maar het weghalen van de natuurlijke begroeiing betekent ook dat de rupsen veel minder natuurlijke vijanden in hun buurt hebben. Wij hebben met andere woorden zelf de perfecte omgeving voor de eikenprocessierups geschapen. Uit gewoonte, of omdat het goedkoper was, of omdat het zo mooi stond.
Wij zijn eraan gewend geraakt, problemen op te lossen met een vorm van geweld. Overlast van insecten bestrijden met chemicaliën bijvoorbeeld. Dat zouden we ook hier kunnen doen, maar dan doden we óók de natuurlijke vijanden van de rups. Zoals sluipwespen en kevers. Sluipwespen leggen hun eitjes in het lichaam van een rups, waarna de wespenlarf de rups stukje bij beetje opeet. Of we kunnen de grote nesten opzuigen waarin de rups zich verzamelt. Arbeidsintensief werk, en dus duur. En waarschijnlijk niet afdoende. Ook hiermee treffen we niet alleen rupsen maar ook sluipwespen. En er zijn al problemen geweest met de verwerking van de zakken met rupsen. Vuilverbranders weigerden ze aan te nemen, omdat ze bang waren dat hun medewerkers de haartjes over zich heen zouden krijgen.
Geweld helpt niet
Eens temeer moeten we leren dat we met geweld geen goede relatie krijgen tot de natuur. De eikenprocessierups houden we in toom door zijn natuurlijke vijanden te stimuleren. Om minder rupsen te krijgen zullen we allereerst de door ons geschapen omgeving moeten aanpakken. Ervoor zorgen dat natuurlijke vijanden worden gestimuleerd. Bermen niet meer kort maaien. Lindes en iepen planten tussen de eiken. In het algemeen: zorgen voor een gevarieerde natuur. In het bos, waar vele soorten groeien, is de rups bijna nooit een probleem. Ook vogels zijn geduchte vijanden van de eikenprocessierups. Koekoeken zijn er dol op, maar ook (kool)mezen zetten ze graag op het menu. In twee weken tijd eet een mezenjong zo’n 800 rupsen. Laanbomen zijn meestal vrij jong en bieden niet veel gelegenheid voor vogels om te nestelen. Maar dat kunnen we veranderen door nestkastjes op te hangen. En we ontdekken nieuwe vijanden: een wantsensoort, larven van de gaasvlieg en larven van het tweestippelige lieveheersbeestje.
Uiteindelijk, zegt Vogelbescherming, zal de eikenprocessierups hiermee niet verdwijnen. Hij is onderdeel van onze natuurlijke soortenrijkdom. Maar we kunnen wel de overlast sterk verminderen doordat de nestjes kleiner blijven. En we kunnen nogmaals leren dat we de natuur niet kunnen dwingen – we kunnen veel meer bereiken door haar te verleiden. Ermee walsen, zogezegd.
Interessant? Lees dan ook:
Toelatingsproces van insecticiden: meer logica en sociale wetenschap s.v.p.
Vermijd geen risico’s, maar beheers ze
Insecten gaan achteruit, overal ter wereld. Hoe bezorgd moeten we zijn?