De viskweek wordt steeds belangrijker. Meer dan de helft van de visconsumptie ter wereld komt al uit viskwekerijen, en hun aandeel groeit. Zonder viskweek zouden we niet gemiddeld 20 kg vis per jaar kunnen eten (een hoeveelheid die in de afgelopen 50 jaar is verdubbeld). Maar viskwekerijen hebben ernstige milieuproblemen. Hoe kunnen we deze groeisector duurzamer maken?
In de afgelopen twintig, dertig jaar is de zalm een populair gerecht geworden op ons menu. Maar wilde zalm laat zich moeilijk vangen, en daarom is de groeiende populariteit van de vis hand in hand gegaan met de groei van grote zalmkwekerijen. Op plaatsen waar er genoeg ruimte is voor grote en diepe kooien, zoals de fjorden van Noorwegen, Schotland en Alaska. Maar geleidelijk blijken de milieuproblemen die zij veroorzaken. Het meest direct merkbaar is de aanwezigheid alom van de zeeluis, een kleine parasiet, op zalmen in gevangenschap. De luizen hechten zich aan hun kop en lichaam. Dat kan uiteindelijk de dood veroorzaken, of toch ongeschiktheid voor menselijke consumptie. Het leidt tot grote verliezen bij zalmkwekerijen. Om het probleem in te dammen zijn oplossingen geprobeerd als het toevoegen van medicijnen aan het voedsel, vissen in de kooi brengen die de luizen opeten, methoden om de zalmen mechanisch te ontluizen, verbetering van de natuurlijke weerstand met kweekprogramma’s en het vaccineren van elke vis afzonderlijk. Al deze oplossingen hebben ook nadelen. En alle viskwekerijen moeten oppassen dat de beperkte ruimte niet het natuurlijke gedrag verstoort, zelfs al leven vele vissen van nature in scholen dicht op elkaar.
Milieuproblemen
Sinds kort wordt het duidelijk dat zalmkooien veel invloed kunnen hebben op het plaatselijke milieu. Hun aanwezigheid schijnt een probleem te vormen voor de trek van de wilde zalm tussen de oceaan en rivieren; daardoor is de visstand sterk achteruit gegaan. Uitwerpselen komen terecht op een hoop op de bodem van de fjord, een probleem doordat er weinig stroming is in nauwe fjorden. En dan is er de kwestie van het visvoer. Zalmen zijn roofvissen en zijn daarom altijd gevoed met vismeel van soorten als ansjovis. Dus om zalmen in gevangenschap te voeden hebben we een bijdrage geleverd aan de overbevissing van de oceanen. Er is 1,3 kg vrij zwemmende vis nodig voor het maken van 1 kg zalm. Buiten Europa krijgen vissen nog veel slachtafval van kippen, wat wordt beschouwd als een voedzame en goedkope bron van eiwitten. Maar om zalmen te krijgen met de hooggewaardeerde omega-3-vetzuren moeten ze tot nu toe vismeel eten. Ze maken deze stoffen niet zelf maar krijgen ze binnen met hun prooi. In laatste instantie komen omega-3-vetzuren uit zeealgen, ze worden in de voedselketen doorgegeven. Daarom is het goed nieuws dat Veramaris, een gezamenlijke dochter van Evonik en DSM, ze nu maakt uit suikers, met de algen als hun werkpaarden. Dit is een stap naar meer gebruik van plantaardig voer, waarmee de druk op de oceanen wordt verminderd. Tegenwoordig wordt ook meer gebruik gemaakt van visafval, bijproducten bij de vangst van haring en andere vissen.
Maar de meeste viskweek vindt plaats in bassins, met zoetwatersoorten. Vissen als tilapia, meerval en vooral karper. Jaarlijks wordt 4 miljoen ton karper gekweekt, veel meer dan gekweekte zalm. Al met al worden er op de wereld zeshonderd soorten gekweekt in viskwekerijen, veel meer dan de vijftien soorten landbouwhuisdieren. Al deze soorten stellen hun eigen eisen aan hun omgeving en hun waterkwaliteit. Graag zouden we zien dat deze soorten een goed leven kunnen leiden in vrijwel natuurlijke omstandigheden; zoals kippen in het Rondeel en in Kipster, farms die in de afgelopen jaren zijn ontwikkeld. Maar het kan wel even duren voordat we de optimale omstandigheden voor al deze soorten hebben gevonden.
Prima vis van duurzame viskwekerijen
Daarom was het goed nieuws, het innovatieve concept voor de viskwekerij te vinden, ontwikkeld door de Vlaamse ondernemer Stijn Van Hoestenberghe. Hij gebruikt aquaponics, een systeem waarin vissen en planten samen groeien. Maar hij gaf dit een nieuwe draai. In de gebruikelijke aquaponics groeien de planten op de uitwerpselen van vissen in dezelfde bak. Maar Van Hoestenberghe heeft deze twee uit elkaar gegooid. Hij zuivert het water verontreinigd met de uitwerpselen van de vissen en gebruikt de drab om tomatenplanten mee te bemesten in de tomatenkas naast de deur. ‘Een standaard doorstroomsysteem, zoals de kooien in open water, produceert twintig- tot dertigduizend liter afvalwater per kilogram vis. Wij gebruiken honderd liter water per kilogram vis,’ zegt Stijn tegen de site eostrace.be. De kas op zijn beurt produceert warmte die wordt gebruikt voor verwarming van de viskwekerij. En een andere innovatie, net zo belangrijk: de vis in Stijns viskwekerij is vegetarisch. Hij komt uit Australië en had tot nu toe geen Nederlandse naam. Omdat hij veel omega-3 vetzuren bevat, heeft Stijn hem omegabaars genoemd. Het is bovendien een vis die in dicht opeengepakte scholen zwemt, een goede eigenschap voor een kweekvis.
‘Ik zocht in mijn doctoraat naar de ideale kweekvis en de omegabaars stond toen op één,’ zegt Stijn. ‘Maar er zijn zeker nog soorten geschikt voor ons kweeksysteem. We experimenteren momenteel met het kweken van zoetwaterkreeften, als alternatief voor scampi’s.’ Volgens hem hebben mensen tot nu toe vooral roofvissen gegeten: vissen die je kon vangen aan een hengel met een worm eraan. Vegetarische vis ontsnapt aan dat lot. In viskwekerijen moeten we nu de omgekeerde volgorde gaan gebruiken. Vanwege de duurzaamheid moeten we op zoek naar vegetarische soorten die de aardse grondstoffen veel minder zullen belasten. ‘Ik ben een duiker,’ zegt Stijn. ‘Ik heb de wereld afgereisd en overal zag ik de vernietigingen die de visserij, visvangst en viskweek onder water aanrichten. Veel fjorden waar grote viskwekerijen liggen, zijn op sterven na dood. Het probleem is: weinig mensen zien dat.’ Daarom wijdt hij zijn leven aan het kweken van duurzame vis, die ook nog eens voortreffelijk smaakt. De volgorde omdraaien van vissen op ons bord, het kan nog een tijdje duren.
Interessant? Lees dan ook:
Omega-3 vetzuren gemaakt uit maïs door mariene algen
SeaGriculture
Bioraffinage van zeewier: veel werk, hoge verwachtingen