Heb ik het bij het verkeerde eind, of komt er echt geleidelijk verandering in de houding van opiniemakers tegenover genetische modificatie? Of verandert alleen mijn kijk daarop? Ofwel: zie ik alleen op elke straathoek mensen die het met mij eens zijn doordat ik zelf van gedachten ben veranderd, heel geleidelijk? Neem het geval van de Amerikaanse kastanje.
De fatale invoer van een schimmel
Ik werd getroffen door een diepzinnig artikel van schrijver Rowan Jacobsen in Pacific Standard over dit onderwerp. Ik kreeg het binnen via de interessante nieuwsbrief van Knowable Magazine. Jacobsen begint met te vertellen over zijn anti-GMO verleden. ‘Elke soort was een meesterwerk van de evolutie; waarom zouden wij voor God spelen?’ zo vat hij zijn mening in de jaren negentig samen. En deze houding werd versterkt door Monsanto; het bedrijf dat genetisch gemodificeerde organismen over de hele wereld verkocht door akkers te laten besproeien met Roundup en boeren met regels afhankelijk te maken van het bedrijf.
Maar dan gaat hij het verhaal vertellen van de Amerikaanse kastanje. Deze was vroeger karakteristiek voor het Westen van de Verenigde Staten, een opvallende boom die 30 meter hoog werd en net zo breed. ‘Hij stond bekend als de boom van de wieg tot het graf,’ schrijft Jacobsen, ‘omdat kastanjehout de mensen bij alles ten dienste stond: hun stevige huizen, het vuur dat hen warm hield, de violen die hen vermaakten, en kisten waarin ze werden begraven.’ Maar toen, in 1876, voerde iemand kastanjes in uit Japan die drager waren van een schimmel, Cryphonectria parasitica, waartegen de Amerikaanse kastanjes niet bestand waren. De ziekte verspreidde zich ongelooflijk snel en tegen 1950 waren bijna alle Amerikaanse kastanjebomen dood (99,9%). De schimmel brengt oxaalzuur in het weefsel van de boom. Door het zuur breken de celwanden, en ‘de schimmel heeft een feestmaal aan de voedingsstoffen die naar buiten komen.’ Dan herhaalt dit proces zich, met dubbele snelheid, tot het vatensysteem van de boom kapot is en de boom van binnen rot en doodgaat. Sommige bomen hebben een energiereserve in hun wortelsysteem en vormen nieuwe spruiten – maar doordat deze ook worden aangevallen door de schimmel droogt deze energie langzamerhand op en komen er steeds minder nieuwe scheuten.
Het lot van de Amerikaanse kastanje
In 1983 werd de American Chestnut Foundation opgericht met als doel de boom weer terug te brengen. Eerst probeerden ze deze te kruisen met een Chinese kastanje die resistent is tegen de schimmel. Maar die pogingen schoten in dubbel opzicht tekort: de hybriden waren niet heel goed bestand tegen de schimmel, en ze leken niet erg op de Amerikaanse kastanje. Maar toen kreeg een hoogleraar in de biologie aan de universiteit van New York, William Powell, het idee om het probleem op te lossen met genetische modificatie. Hij ontdekte dat heel veel planten een enzym aanmaken dat oxaalzuur afbreekt: veel voedingsgewassen, van bananen tot rijst, en alle grassen. ‘Het was een eureka moment: één enkel gen kon de ziekte uitschakelen, een gen dat al overal aanwezig was in onze ecosystemen en in ons voedsel.’
Maar natuurlijk stond zo’n voorstel vrijwel gelijk aan heiligschennis, vanuit het idee dat het veranderen van genen ‘voor God spelen’ is. De Campaign to Stop GE Trees probeerde te hulp te schieten. De universiteit van Powell zal later dit jaar toestemming vragen aan alle relevante autoriteiten om vanaf 2021 jonge plantjes te planten van hun ziekteresistente ‘Darling 58’. Darling 58 heeft alle 38.000 genen van de Amerikaanse kastanje en slechts één veranderd gen, dat zorg moet dragen voor de afbraak van oxaalzuur. Maar de Campaign to Stop GE Trees oordeelt: ‘Als er toestemming gegeven zou worden voor deze boom, zou de invloed op bossen, biodiversiteit en mensen niet te voorspellen zijn, en zouden de gevolgen mogelijk fataal zijn.’ Zelfs al hebben deze nieuwe bomen van allerlei soorten tests doorstaan, bijvoorbeeld of kikkervisjes wel gezond blijven na het eten van bladafval van transgene kastanjes, of de bodemschimmel mycorrhiza wel normaal groeit rond de wortels, en nog veel meer.
En als leven nu eens wordt bevorderd in plaats van tegengewerkt?
Maar zou de biodiversiteit inderdaad te lijden hebben? Volgens ons is er een fundamenteel verschil tussen de genetische verandering van de Amerikaanse kastanje, bedoeld om de majesteitelijke boom te redden, en de meeste GM pogingen, bedoeld om leven te vernietigen of tegen te werken. Bt-katoen bijvoorbeeld, en het landbouwsysteem waarin Roundup-ready gewassen worden geteeld, doden schadelijke planten en insecten. Maar de pogingen om de Amerikaanse kastanje te redden bevorderen het leven – is dat geen groot verschil? Ze maken deel uit van een klein lijstje met levensbevorderende GM-projecten. De enige voorbeelden die we tot dusver kennen zijn gouden rijst, rubber gemaakt van GM Russische paardenbloemen, en recente berichten over de mogelijkheid om katoenplanten te verleiden eetbare olie te maken, met GM.
Het verschil is toch niet groot, zullen sommige mensen denken. Maar de gevolgen kunnen sterk verschillen. Want wij zijn als mensheid gestuit op resistentie als natuurlijke reactie tegen pogingen om de natuur te hinderen met chemische (inclusief biotechnologische) middelen. Wanneer we een of andere levensvorm proberen tegen te werken of te blokkeren, vindt de natuur steeds binnen enkele tientallen jaren een manier om onder onze technologie uit te komen. Dit is een toneel van conflict, om niet te zeggen van strijd met de natuur. Genetische modificatie vormt hierop geen uitzondering. Als sinds de eeuwwisseling melden boeren uit India resistentie tegen Bt-katoen in het ongedierte; en in de VS wordt een resistente variëteit van de amarant een groot probleem voor Roundup-ready gewassen. Maar het extra gen in de Amerikaanse kastanje vernietigt het leven niet en staat het niet in de weg. Het zorgt alleen voor verwerking van het oxaalzuur dat de schimmel afscheidt. Daarom bevordert het juist het leven.
Is genetische modificatie wel natuurlijk?
Dan stelt Rowan Jacobsen een meer fundamentele vraag. ‘Als er een genetisch veranderd organisme in het bos staat, is het dan minder natuurlijk?’ zo vraagt hij. En verder: ‘Hoe natuurlijk is het bos zelf eigenlijk? En, misschien nog een vreemdere vraag: hoe onnatuurlijk is een genetisch veranderd organisme?’ Eigenlijk zijn dit de vragen waarom het draait in het debat over GM. En dan voert Jacobsen ons naar de grote hoeveelheid nieuwe wetenschappelijke inzichten over de uitwisseling van DNA tussen soorten. Hoe virussen deel zijn gaan uitmaken van het menselijk genoom en hoe gewassen eetbaar zijn geworden door het opnemen van het DNA van bacteriën in hun eigen DNA. DNA-uitwisseling blijkt een belangrijk mechanisme van de evolutie te zijn. Vaak spelen virusinfecties daarin een rol. Dit deel van het opstel zal nogal verrassend zijn voor mensen die nog denken dat genen niet kunnen worden veranderd behalve door onnatuurlijke middelen als straling of chemicaliën. De natuur zelf speelt een belangrijke rol bij de eeuwig durende uitwisseling van DNA, zelfs tussen soorten die mijlenver van elkaar af staan. Jacobsen komt tot de conclusie dat de natuur ‘een gemeenschap van migranten en vluchtelingen’ is, ‘een veeltalige maatschappij van overlevers’.
Vergeet het dus maar, mensen die voor God spelen. We hebben het DNA van ons graan en onze koeien en honden veranderd sinds onheuglijke tijden, zonder het te weten. Nu we dat wel weten, is het veranderen van het DNA van de soorten om ons heen net zo onnatuurlijk als het altijd was. Of net zo natuurlijk. We zullen er niet voor worden veroordeeld als we dat doen. Vooral niet als het doel van onze daden is het herstellen in al zijn luister van de prachtige Amerikaanse kastanje.
Interessant? Lees dan ook:
Is het leven maakbaar? Nieuwe plantenveredelingstechnieken
Het is bewezen: Séralini heeft ongelijk. Wat gaat de EU nu doen?
Verjonging door biotechnologie, voor wie?