Reductionisme, het reduceren van vraagstukken tot kleine onderdelen, is de basis van onze welvaart. Het bepaalt ook sterk ons maatschappelijk gedrag en onze kijk op de wereld. Daar kun je ver mee komen, maar zicht op het geheel kan verloren gaan. Daarom heeft het holisme de toekomst.
Dit is een verkort stuk uit het boek Natuurlijk! Logisch. Hoe de natuur ons steeds weer voor verrassingen stelt, van Alle Bruggink en Diederik van der Hoeven. Het boek verschijnt in november 2019. Dit is het tweede van twee artikelen over holisme.
Alle leraren hebben ons de werkelijkheid proberen uit te leggen door te beginnen met het doen van aannames. Zo kunnen we de ingewikkelde werkelijkheid in kleine stukjes opdelen en bespreekbaar maken. De economie is er een sterk voorbeeld van. Geld en groei zijn de enige maatstaf geworden. Erger nog, de economie heeft zich ook nog eens meester gemaakt van andere maatschappelijke sectoren als gezondheidszorg en publieke werken. Zo erg zelfs, dat we ons nu pas beginnen af te vragen waarom het in Japan eigenlijk nog goed kan gaan, na twintig jaar van nagenoeg nulgroei. Eindelijk zien we de eerste berichten dat zoiets kennelijk mogelijk is.
De grote invloed van reductionisme
Zicht op het geheel (holisme) verdwijnt hier achter de horizon. Holisme is niet alleen iets voor de levenswetenschappen maar ook voor de sociale wetenschappen. Kwaliteit van leven is zoveel meer dan economie. Het hangt af van alles wat er om je heen gebeurt. Het wordt hoog tijd wat meer evenwicht te brengen in die verschillende levenswijzen en de monomane benadering via geld en groei te verlaten. In ons boek More with Less hebben we al gepleit voor andere definities van groei, met meer nadruk op kwaliteit van leven. Niet meer alles uitdrukken in kilo’s en liters of grote aantallen. We vinden daarbij veel pleitbezorgers van duurzaamheid en klimaatverbetering aan onze zijde.
Maar misschien heeft onze opvoeding in reductionistische stijl nog veel grotere maatschappelijke gevolgen. Heeft deze niet geleid tot een versmalde kijk op onze geschiedenis, onze bestuurders, de politici, het milieu, het klimaat? Het besef breekt door dat we veel meer moeten kijken naar de samenhang, het grotere geheel. Neem de discussie over de Gouden Eeuw. De nadelen van de reductionistische aanpak komen nu sterk naar voren. Grote problemen als klimaat en milieu zijn vooral het gevolg van onvoldoende zicht op de samenhang. Oplossingen kunnen we niet bereiken met reductionisme. Atoombommen op orkanen is een typisch voorbeeld van een oplossing-oude-stijl. Vooral niet nadenken over de gevolgen voor het grotere geheel. Gelukkig ziet elk weldenkend mens dat dit soort arrogantie veel bruggen te ver is.
Holisme: inzicht in ‘Natuur’ in ruime zin
Maar stappen we dan over naar holisme, zoeken van oplossingen die wel rekening houden met het grote geheel? Oplossingen die mee bewegen met de schommelingen in de natuur in plaats van er hard tegen in te gaan? De druk naar holisme en zijn oplossingen neemt toe. Maar er is ook toenemende weerstand, vooral vanuit al die reductionistische ingestelde groeperingen. Dat zijn er nog heel veel. Diegenen die geen oplossingen kunnen vinden voor het vluchtelingenprobleem en daarmee de wereld graag reduceren tot hun welvarend stukje. Populisten die bestuurders en politici reduceren tot zakkenvullers; en de EU tot bemoeiallen met de details van ons leven. Diegenen die vinden dat Nederland te klein is om een rol van betekenis te spelen in de problemen van milieu en klimaat. Hoe benepen zijn we dan ineens?
Of zoals Baudet, die klimaatmaatregelen als een kostenpost ziet in plaats van een investering. Nota bene, alsof je de uitvinding van de auto of de computer liever maar niet verder ontwikkelt omdat het erg veel kan gaan kosten. Investeringen in milieu en klimaat zijn investeringen in de toekomst! Als we dat weten te doen op een meer holistische manier kan het een eerste stap zijn naar een meer duurzame toekomst. Een toekomst hopelijk zonder eindeloos gepraat over geld en groei. Maar wel over kwaliteit van leven voor zoveel mogelijk mensen. Een kwaliteit die we zullen moeten zoeken in meer aandacht voor de natuur (het grote geheel) en in oplossingen die meegaan met de natuur. Dus bijna het tegenovergestelde van de manier we het tot nu toe deden: met bestrijdingsmiddelen, kunststoffen, synthetisch of zogenaamd beter dan de natuur. De welvaart die we daar mee hebben bereikt, kunnen we alleen voortzetten door ons nu te richten op de keerzijde ervan. Door onze energie en ons innovatietalent te besteden aan holistische oplossingen. Door te leren hoe mee te bewegen met de natuur. De stap naar inzicht in ‘Natuur’ in ruime zin, inclusief ons eigen lichaam, onze gezondheid en die van onze planeet, is weliswaar erg groot. En toch is dat de uitdaging waar we nu voor staan.
Interessant? Lees dan ook:
Omgaan met de complexiteit van biomassa
De houdbaarheid van de groene chemie
Economen, luister: de aarde is GEEN gesloten systeem