Een artikel in Science vorig jaar maakte een discussie los: kunnen we de klimaatverandering stoppen door het planten van miljarden bomen? Deze bomen zouden CO2 vangen en oververhitting van de aarde voorkómen. Het klopt: als wij genoeg bomen planten, kunnen we opwarming van de aarde een halt toeroepen. Maar zal zo’n project van herbebossing niet ontaarden in een technische oplossing, die meer kwaad dan goed doet?
Herbebossing en vermindering van de uitstoot
Alles mooi en wel, praten over herbebossing als middel om klimaatverandering een halt toe te roepen, maar de ontwikkelingen van dit moment gaan de andere kant op: bossen rooien om plaats te maken voor landbouw. Mensen moeten te eten krijgen. En tropische bossen worden ook gekapt voor gewin: om oliepalmen en soja op te verbouwen; voornamelijk voor de wereldmarkt. Op het moment is de koolstofbalans van de bosbouw negatief: de mensheid stoot jaarlijks 1,5 Gt CO2 uit door bomen te kappen of te verbranden. Niet zoveel als de CO2-uitstoot bij gebruik van fossiele brandstoffen (9,5 Gt), maar toch veel. In 2016 bedroeg het verlies aan bos 30 miljoen hectare – een record. Moeten we dit verlies niet beperken, voordat we gaan denken over het vangen van CO2 door herbebossing op grote schaal?
En toch kan herbebossing een goed idee zijn. Omarmd door zowel de Europese Commissie als de Amerikaanse regering. Maar zelfs goede ideeën hebben hun beperkingen. Tom Crowther van ETH Zürich, die het onderzoek gepubliceerd in Science leidde, waarschuwt dat het essentieel blijft om de huidige trend te keren van stijgende broeikasgasemissies uit fossiele brandstoffen en boskap, en deze terug te brengen naar nul. En dat het wel 50-100 jaar kan duren voordat herbebossing het bedoelde klimaateffect heeft.
Let ook op biodiversiteit
Het artikel in Science werd een van de meest bekritiseerde stukken van de afgelopen jaren. The Independent citeerde de overleden ecoloog Oliver Rackham: ‘Het planten van bomen is niet synoniem met natuurbehoud; het is het toegeven dat natuurbehoud heeft gefaald.’ Alsof we een oude bibliotheek zouden vervangen door ‘slechte paperbackromans en pamfletten met betekenisloze lettercombinaties.’ Kortom, de dimensie die we over het hoofd zien bij herbebossing is biodiversiteit; de kwaliteit die alleen geleverd wordt door een rijke natuur. Mensen planten zelfs véél bomen. Maar nu, en in de afgelopen tientallen jaren, ging dat meestal om het aanplanten van één soort: de meeste aangeplante bossen zijn er voor de productie.
En dan nog – de voordelen van herbebossing verdwijnen snel als deze op een industriële manier wordt uitgevoerd. Als we veel heggen en alleenstaande bomen in weiden planten, zouden we zowel het afvangen van CO2 als het bevorderen van biodiversiteit kunnen bereiken. Dat geldt ook voor het uitdunnen van bestaande monocultures, waardoor licht binnen komt en de natuur zijn gang kan gaan. The Conversation voerde aan dat we er goed aan doen, meer bomen te laten groeien op weiden. ‘Ze voorkómen erosie, zorgen voor schaduw en bescherming van het vee, ze zijn een nuttige bron van duurzame energie en een foerageplaats voor insecten.’ Maar als de maatschappij zich ‘aanplant van bomen’ tot doel stelt, is de kans groot dat zij zal zoeken naar de goedkoopste leverancier. Met als waarschijnlijke uitkomst duizenden hectaren van monocultuur, d.w.z. industrieel geplante bomen in keurige rijen. Zoals ook bij veel van de ‘boomplant’ programma’s, bedoeld als compensatie voor activiteiten die CO2 uitstoten. The Independent beschrijft ze als ‘een onverantwoordelijke en bij voorbaat mislukte poging om een groen randje van ‘herstel’ te geven aan winstgevende en destructieve projecten’. Projecten vaak ‘achtervolgd door klachten over fraude en kolonialisme’. Maar in de Sahel lijken ze hun les te hebben geleerd. Tien jaar geleden startte daar een project om een ‘groene muur’ te vormen ten Zuiden van de Sahara, om verdere woestijnvorming te voorkomen; ze hebben nu geleerd dat dit het beste kan gebeuren langs een meer natuurlijke weg.
De Gordiaanse knoop: grootschalige herbebossing op kleine schaal
Kortom, herbebossing is een goed plan, onder een aantal voorwaarden. Zoals in de eerste plaats terugdringen van CO2-uitstoot. En een halt toeroepen aan ontbossing. En we moeten deze taak uitvoeren op zo’n manier dat we niet alleen hout produceren en CO2 vangen, maar ook zorgen voor biodiversiteit en het inkomen van de bevolking. Let ook op het waterpeil in rivieren, schrijven onderzoekers uit Cambridge. Bomen nemen water op uit de grond en kunnen daardoor zorgen voor minder waterafvoer. Met andere woorden, we moeten zulke projecten tamelijk kleinschalig aanpakken. Niet erg gemakkelijk!
Interessant? Lees dan ook:
Koolstofopslag in de bodem
Niet alleen uitstoot vermijden, ook een circulaire economie bouwen
Klimaatverandering: bomen komen te hulp