Het manifest Walsen met de natuur is een logisch vervolg op de recente boeken van de opstellers, Alle Bruggink en Diederik van der Hoeven. Dat geldt met name voor hun laatste boek Natuurlijk! Logisch. Hoe de natuur ons steeds weer voor verrassingen stelt. Een verrassend boek waarover ik een uitgebreide en positieve recensie schreef. De opstellers stuurden me in april het manifest in concept met het verzoek om commentaar. Dat leidde tot een uitgebreide e-mailwisseling waarvan ik hier de essentie geef.
Het concept
Mijn eerste reactie was: wat een mooi initiatief. Maar ik had de nodige bedenkingen bij het concept. Al met de eerste zin had ik moeite. Er stond: ‘De macht van de mens over de Aarde wordt steeds groter.’ Dit is strijdig met wat ik zelf vind. We moeten de natuur toch als voorbeeld nemen, meebuigen met de natuur, ons laten leiden door de natuur! Deze zin vertegenwoordigt de menselijke arrogantie ten opzichte van de natuur. Iets waartegen ik bijvoorbeeld behoorlijk van leer trok in mijn essay over de fotosynthese. Op meerdere plekken in het manifest las ik formuleringen waarbij de mens als superieur wordt bestempeld.
Gezien vanuit de aarde komen wij net kijken. Toch zijn we nu al in rap tempo ons eigen leefmilieu aan het verpesten. Onze manier van leven en onze zucht naar altijd maar meer van alles, inclusief macht, ook over de natuur, veroorzaakt m.i. onze huidige mondiale problemen zoals opwarming van de aarde en pandemieën. De natuur overleeft wel – zij heeft al veel extremere omstandigheden overleefd dan de huidige opwarming van de aarde.
De huidige coronacrisis is niet een ‘straf’ van de natuur of een hogere macht, maar een gevolg van onze zelfoverschatting en hardleersheid. De natuur heeft niet meer nodig dan een relatief klein stukje RNA omwikkeld met eiwit in een lipide enveloppe: een uiterst effectieve ‘bombrief’ om de hele mensenmaatschappij plat te leggen. We hebben duidelijk te weinig acties en maatregelen genomen na MERS en SARS, te weinig ervan geleerd. In mijn ogen zou het manifest bovenal groot respect voor de natuur moeten uitstralen en die natuur als de ultieme leermeester beschouwen.
De reactie
De reactie van de opstellers: maar dat bedoelen we toch! De gewraakte beginzin hebben we eruit gehaald. Verschillen tussen ons zitten duidelijk in de nuances. Die kunnen belangrijk genoeg zijn. Wij zouden bijvoorbeeld nooit zeggen dat we ons moeten laten leiden door de natuur. Wel dat we moeten meebuigen met de natuur (ze staan bij jou in één zin). Wij mensen hebben ons eigen programma op deze wereld – leven in een bescheiden welstand – maar moeten nog duidelijk bescheidenheid leren ten opzichte van een natuur met de slimheid van eeuwen evolutie en de daarbij horende hulpmiddelen.
Weerwoord
Ik ben in de loop der jaren enigszins allergisch geworden voor menselijke arrogantie ten opzichte van de natuur. De natuur is grillig en laat zich niet dwingen, maar we kunnen wel leren met haar grillen om te gaan en ons daarop voorbereiden, zodat we niet meer verrast worden en soepel kunnen meebuigen, meedansen; na MERS en SARS hebben we ons toch nog laten verrassen door COVID-19!
De uiteindelijke versie zoals gepubliceerd op de website vind ik zeker veel beter. Er staat echter nog één zin in die me nog fors tegen de borst stuit: ‘Een verhouding waarin de mens niet meer superieur is, maar aanvaardt partner te zijn in een groter geheel.’ Het gaat niet om ‘superieur zijn’ maar om ‘zich superieur voelen’. Dus met de volgende minimale herschrijving wordt deze zin voor mij acceptabel: ‘Een verhouding waarin de mens zich niet meer superieur voelt, maar aanvaardt partner te zijn in een groter geheel.’ Een partnerschap in ‘bescheidenheid’, het woord dat wel in onze correspondentie voorkomt maar dat ontbreekt in het manifest.
Dit alles in acht nemende, onderteken ik het manifest graag!
Interessant? Lees dan ook:
Is het leven maakbaar? Over planetaire grenzen
Holisme heeft de toekomst
De biowetenschap van onsterfelijkheid