Volgens één lezing van de geschiedenis van aspirine heeft de Duitse chemicus Felix Hoffmann, werkzaam bij Bayer, in 1897 het dossier voor elkaar. Felix is 29 jaar. Zijn vader lijdt naar verluidt aan artritis en beleeft na eerste inname van het nieuwe middel zijn eerste pijnvrije nacht in jaren. Felix zou het werk in zijn vrije tijd hebben gedaan. In een ander verhaal komt de ontdekking van aspirine, ofwel acetylsalicylzuur, toe aan zijn leeftijdgenoot Arthur Eichengrün (1867-1949). Ook hij is als scheikundige in dienst van Bayer. In 1949 claimt hij de echte ontdekker te zijn. Vanwege zijn Joodse afkomst hebben de nazi’s zijn aandeel in de ontdekking weggemoffeld en het verhaal van Hoffmanns vader bedacht.
Project ‘100 jaar antibiotica’
Aflevering 5. Een kleurig voorspel
Aflevering 6. Gerhard Domagk en Prontosil
Aflevering 7. Aspirine
Aflevering 8. Het succes van de sulfa’s; met een zwarte rand
Aflevering 9. Tussen twee vuren
Horen we in de Hoffmann-versie van het verhaal misschien een echo van de uitvinding van de eerste sulfa drug, Prontosil (zie aflevering 5)? Deze wordt ontdekt door Gerhard Domagk in 1932; hij geeft het medicijn als eerste aan zijn ernstig zieke dochter. Een onderzoek in 1999 door Walter Sneader van de Universiteit van Glasgow bevestigt Eichengrüns claims. Arthur zou de chef van Felix zijn geweest. Maar misschien is ook dat verhaal niet helemaal overtuigend, omdat beide onderzoekers nog erg jong waren op het moment van de uitvinding.
Aspirine, still going strong
In 1899 wordt de merknaam Aspirine geregistreerd, 5 weken na de aanvraag. Het patent op aspirine hoort bij de ‘oorlogsbuit’ die in 1918 door de Amerikanen wordt geconfisqueerd (zie aflevering 3). Pas in de jaren negentig van de vorige eeuw slaagt Bayer erin het patent op de naam terug te krijgen. In 2020 heeft wereldwijde verkoop van Aspirine/acetylsalicylzuur de 100.000 ton inmiddels ruimschoots gepasseerd. Het aandeel van Bayer is met zo’n 40% nog steeds verrassend hoog. Elk jaar worden er nog marktrapporten over salicylzuur uitgegeven; ze zijn alleen voor stevige prijzen beschikbaar.
Voorlopig is de rol van het aspirientje dus nog niet uitgespeeld. In Nederland is Aspirine van de eerste plaats verdrongen door paracetamol vanwege het risico op maagbloedingen. Maar elders wordt het middel nog veel gebruikt, en niet alleen voor pijnstilling. Zo wordt het medicijn in lage doses voorgeschreven bij hart- en vaatziekten, om verstoppingen van bloedvaten te voorkomen. De kans op een beroerte of hartinfarct neemt erdoor af. Ook in de behandeling van kanker speelt Aspirine een rol. Het wordt genoemd bij Alzheimer. En het zou tumorvorming tegen kunnen gaan. Veel publicaties melden een verbeterde werking van antibiotica in combinatie met Aspirine; het middel zou vooral overgevoeligheid voor antibiotica tegengaan. Maar het lijkt er meer op dat Aspirine juist de resistentie van de te bestrijden bacteriën bevordert.
Het verhaal van Chief Akoni
Tot slot een merkwaardig verhaal uit eigen ervaring. Het speelt in de jaren ‘80 van de vorige eeuw; de semisynthetische antibiotica met als eerste Ampicilline, zijn bezig de wereld te veroveren. Het heeft vaste voet aan de grond gekregen in Latijns-Amerika en India, en nu is er ook belangstelling uit dichtbevolkte Afrikaanse landen als Egypte en Nigeria. Het merendeel van de Ampi producenten koopt de grondstoffen in Nederland. De antibiotica kern (6 APA, rose in de formule) bij Gist Brocades in Delft en de zijketen (fenylglycine, grijs in de formule) bij Océ Andeno in Venlo. Chief Akoni, een echte Nigeriaan in voorkomen en kledij, komt regelmatig van Nigeria naar Venlo. Hij informeert naar onze prijzen en de hulp die we kunnen bieden bij het opzetten van een Ampi productie in Nigeria. Zijn project schiet duidelijk heel weinig op en we worden argwanend. Op onze vragen waar de fabriek zou komen te staan, zien we wel een erg onlogische plek. Nogal in het binnenland en verstoken van de eenvoudigste voorzieningen.
Geleidelijk wordt ons duidelijk dat die fabriek er nooit zal komen en dat de bezoekjes zijn bedoeld om de Nigeriaanse autoriteiten tevreden te houden. Chief Akoni heeft het monopolie op import voor Ampicilline in Nigeria, met als voorwaarde dat hij na verloop van tijd lokale productie gaat opzetten. De verslagen van zijn bezoeken aan Nederland moeten aantonen dat hij volop bezig is met de voorbereidingen. Maar enkele jaren later vindt hij een veel slimmere oplossing. Hij heeft een nieuw geneesmiddel bij de overheid gedeponeerd (in welke vorm is onduidelijk) bestaande uit een mengsel van Aspirine en Ampicilline. Hiermee lukt het hem, zijn riante importpositie te verlengen. Hij voert Ampi en Aspirine in, en mengt en tabletteert ze lokaal. Heel wat eenvoudiger dan het uitvoeren van de chemische processen, nodig om zijketen en kern aan elkaar te zetten. In hoeverre Akoni destijds kennis heeft van de literatuur over mogelijk wederzijdse bevordering van de bloedspiegel van beide middelen is ons niet bekend.
Bronnen:
Wikipedia: aspirine
The discovery of aspirin: a reappraisal. https://www.bmj.com/content/321/7276/1591.full
https://historiek.net/felix-hoffmann-uitvinding-aspirine-heroine/
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-uitvinding-van-de-aspirine
https://www.vo.eu/nl/nieuws/het-bekendste-medicijn-ter-wereld-aspirine/
https://www.henw.org/artikelen/de-vele-vaders-van-aspirine-2
The effect of aspirin on antibiotic susceptibility.Petra Zimmermann en Nigel Curtis:
https://www.researchgate.net/journal/1472-8222_Expert_Opinion_on_Therapeutic_Targets