Een voedselbos is een bos met zoveel mogelijk eetbare soorten. Gewaardeerd om zijn biodiversiteit, ecologische veerkracht en de productiviteit van zijn biomassa. Een voedselbos is zelfvoorzienend en klimaatbestendig. Een alternatief voor de landbouw? En kan de boer voldoende verdienen met een voedselbos?
Wat is een voedselbos?
Het voedselbos staat in de belangstelling. Het bestaat uit een zorgvuldig samengesteld ecosysteem van fruit- en notenbomen, struiken, vaste planten en klimmers, waarvan de opbrengsten nuttig zijn voor de mens. Het heeft weinig onderhoud nodig maar produceert veel. Voedselbossen zijn misschien wel ’s werelds oudste vorm van landgebruik. Vooral in de tropen hebben ze de tand des tijds doorstaan. Ze zijn te vinden in landen als Sri Lanka en Tanzania en kunnen daar zorgen voor voedselzekerheid voor de bevolking. Vanaf de jaren 1980 is het concept ook in Europa in opkomst door pioniers als Robert Hart. Een voedselbos bestaat voor een deel uit geïmporteerde soorten, uitgezocht op productiviteit en een passende rol binnen het ecosysteem.
Een voedselbos kunnen we onderverdelen in lagen die elk een functie toevoegen aan het systeem. Robert Hart onderscheidt er zeven:
1. Bomen, vooral volwassen fruitbomen
2. Lage bomen: kleinere noten- en fruitbomen en dwergwortelstokken
3. Struiken als krenten en bessen
4. Kruiden: meerjarige groenten en kruiden
5. Bodembedekkers: eetbare planten die zich horizontaal verspreiden
6. Ondergrondse laag van planten gekweekt voor hun wortels en knollen, en het bodemleven
7. Verticale planten: wijnstokken en klimmers.
Voor een voedselbos worden planten speciaal geselecteerd. De meeste geteelde groentegewassen bijvoorbeeld zijn zonminnend, niet geschikt voor het schaduwrijke voedselbos. Bovendien zijn de meeste planten uit zo’n bos meerjarig.
Geduld is noodzakelijk
Een voedselbos heeft nut om een aantal redenen:
– het bindt koolstof, tot wel 40 ton per hectare per jaar
– het houdt water vast, veel beter dan een akker
– het is biodivers: het herbergt vele soorten, net zoveel als een natuurgebied
– het kan een sociale rol vervullen: het trekt vrijwilligers aan en zorgt daarmee voor lokale cohesie
– het is geschikt voor educatie en recreatie en kan daarnaast ook gastronomische specialiteiten leveren.
Een voedselbos groeit pas in de loop van jaren naar productiviteit. Een groot voordeel is wel dat zo’n bos alleen veel arbeid nodig heeft in de oogsttijd. Maar in een land als Nederland kan het voedselbos in conflict komen met de regels. Het is geen bestemming in de ruimtelijke ordening. In landbouwgebieden kan een voedselbos te begroeid worden, in een natuurgebied kan het in conflict komen met voorgeschreven beheersregels. Voedselbossen bestaan onder meer in de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk. Sinds 1990 worden er ook voedselbossen aangelegd in Nederland en België. Sommige zijn gericht op voedselproductie, andere zijn vooral ingericht op educatie, beleving of versterking van natuurwaarden.
Agroforestry
Het voedselbos is een manier om landbouw te combineren met natuur. Het lijkt daarin op agroforestry (daar schijnt geen goede Nederlandse term voor te bestaan); een mix van landbouw en houtteelt. Initiatieven op kleinere schaal zijn stadslandbouw, buurtmoestuinen en pluktuinen. Agroforestry is een teeltsysteem waarin bomen of struiken bewust worden gecombineerd met eenjarige teelten of grasland en veehouderij. Bijvoorbeeld de combinatie van fruit- of notenbomen met akkerbouwgewassen. Initiatieven als deze worden gedragen door het besef dat de landbouw zich moet aanpassen aan het veranderende klimaat en ook uitputting van de bodem moet tegengaan. Ook agroforestry kan biodiversiteit bieden, grondwater beter vasthouden en koolstof beter opslaan. Onderzoek naar de beste gewascombinaties is nog aan de gang. Maar net als bij het voedselbos is het onduidelijk hoe boeren hiermee voldoende inkomsten kunnen verwerven. En ook hier kan regelgeving goede initiatieven verstoren. Al deze aspecten kunnen opnieuw bijdragen aan de opbouw van een kringlooplandbouw. Werk in uitvoering dus!
Interessant? Lees dan ook:
Vruchtbare bodems als koolstofopslag
Duurzame landbouw: een paar ontwikkelingspaden
Indoor farming: goede en betaalbare groenten voor steden