Herbebossing is belangrijk bij de bestrijding van klimaatverandering. Vooral in Europa, waar (na een periode van verdroging) regenval weer zal toenemen als er meer bomen worden geplant. Maar weten we genoeg over bossen, om gezond nieuw bos te maken? Nieuw onderzoek werpt licht op het grote belang van schimmels in dit proces.
Herbebossing is nodig
In de afgelopen eeuwen zijn grote delen van Europa ontbost. In Nederland en Ierland beslaat het bos nog slechts 11% van het oppervlak; in het Verenigd Koninkrijk (12%) en Denemarken (13%) is het niet veel méér. (Hoewel Finland voor 73% bedekt is met bos; en Zweden, Slovenië, Letland en Estland elk voor meer dan 50%). Maar er zijn veel plannen om het bos uit te breiden. Hoewel we moeten bedenken dat het scheppen van gezond bos nog een hele uitdaging is.
Een artikel in The Conversation van Aileen Baird en Francis Pope gaat dieper in op de betekenis van schimmels in dit proces. We moeten aan veel voorwaarden voldoen. We moeten de juiste bomen planten op de juiste plaatsen. Bomen die passen bij de habitat zullen beter groeien, en minder vatbaar zijn voor ziektes. En we moeten het planten van bomen op verkeerde plekken voorkómen; bijvoorbeeld op weiden en moerassen die zelf belangrijke ecosystemen vormen. Bovenal moeten we ervoor zorgen dat boom en habitat met elkaar overeenkomen.
Schimmels, vaak onderschat
Schimmels spelen een belangrijke en vaak onderschatte rol in de ecologie van het bos. Nuttige schimmels, de zogenoemde mycorrhiza, leven nauw samen met bomen. Ze leven rond en in hum wortels. Deze schimmels breiden het gebied enorm uit van waar de bomen voedingsstoffen uit de bodem halen, zoals stikstof en fosfor. Ze kunnen zelfs zorgen voor communicatie tussen de bomen in een bos. Als dank zal de boom hen suikers leveren, gemaakt door fotosynthese. Daardoor kunnen zij in de bodem tot 20% opslaan van de koolstof die de boom opneemt. Schimmels helpen ook bij het verteren en opruimen van dood hout en dode bladeren; waarmee ze voedingsstoffen vrijmaken voor een nieuwe cyclus. Kortom, ze zijn essentieel voor een gezond bos.
In het wetenschappelijke artikel waarop ze het stuk in The Conversation baseren, pleiten de auteurs voor veel gebruik van nuttige schimmels. Ten eerste moeten we onze kennis over hen vergroten. We weten gewoon nog niet genoeg over schimmels en hun nuttige (en soms schadelijke) invloed op het bos. Maar we weten wel dat oude bossen en volwassen bomen de gastheer zijn van veel nuttige schimmels. Daarom moeten we deze beschermen (zelfs al kennen we niet alle details) als bron van waaruit rijke schimmelgemeenschappen zich kunnen verspreiden. Volgens de auteurs weten wij ‘niet genoeg over wat er gebeurt met schimmels in de bodem als we bomen planten. We weten niet welke soorten er al zijn voordat de bomen worden geplant, en of zij nadien nog veranderen.’ Kortom, we moeten nog veel leren voordat we doelbewust gezonde bossen kunnen maken.
Klimaatverandering
Het is opmerkelijk hoe weinig aandacht er in de literatuur bestaat voor de rol van mycorrhizale schimmels op klimaatverandering. Er gaat veel aandacht uit naar de bovengrondse opslag van koolstof (het bos), maar men neemt de stabiele opslag van een drie maal zo grote hoeveelheid ondergronds voor lief. En we vernietigen momenteel snel de schimmelnetwerken van de wereld. De VN voedselorganisatie FAO schat dat in 2050, bij voortzetting van de bestaande trends, meer dan 90% van de bodems achteruit zullen zijn gegaan. Het gevolg van intensieve landbouw (ploegen, kunstmest, bestrijdingsmiddelen). Van bomenkap, waardoor schimmelgemeenschappen worden verstoord. Van stikstofbemesting, door verbranding van fossiele brandstoffen en strooien van kunstmest.
‘Netwerken van mycorrhiza en de voedselstromen die zij beheersen, zouden moeten worden beschouwd als een wereldwijd publiek goed, net als schone lucht en schoon water,’ schrijven de auteurs van het stuk in The Guardian. Mycorrhiza vormen de sleutel tot biodiversiteit op deze wereld. Schimmelnetwerken vormen een kleverige laag die de bodem bijeen houdt. Ze vergroten het vermogen om water vast te houden, maken dat er tot 50% minder voedingsstoffen uitspoelen bij regen. Ze maken planten minder vatbaar voor de gevolgen van droogte, verzilting en zware metalen. Ze vergroten zelfs de weerstand van planten: deze kunnen zich beter verweren tegen aanvallen van ongedierte, door vergrote aanmaak van verdedigende stoffen.
We moeten meer te weten komen over schimmels
Met nieuw onderzoek kunnen we misschien belangrijke vragen beantwoorden. Met welke schimmelsoorten kunnen we meer koolstof opslaan in het bos? Zijn er schimmelsoorten die met uitsterven worden bedreigd? Heeft klimaatverandering invloed op de gezondheid van schimmels? En welke schimmels kunnen ziekten veroorzaken? Want niet alle schimmels zijn nuttig. Sommige van hen, zoals vals essenvlieskelkje of Chalara fraxinea kunnen bomen infecteren en doden. Deze soort bedreigt alle essenbomen in Europa; en misschien ook de vele andere organismen die op deze bomen leven.
We moeten kortom zorgvuldiger omgaan met de schimmelgemeenschappen in onze bossen. Hen onderzoeken, hen leren kennen. Weten hoe zij de gezondheid van bomen beïnvloeden, zelfs van hele bossen. Nagaan hoe schimmelziektes en ongedierte zich verspreiden in het bos. We hebben bossen nodig, al was het alleen maar omdat ze ons helpen klimaatverandering tegen te gaan. En omdat zij ons nog veel méér diensten verlenen.
Interessant? Lees dan ook:
Wie zijn wij? Het microbioom opnieuw bekeken
Samenwerking in de natuur
Mother Earth Day: laten wij gezonde bodems beschermen