Van oudsher heeft de mens kruiden ingenomen of gesmeerd tegen aandoeningen. Die kruidengeneeskunde is op de achtergrond geraakt, misschien wel in diskrediet. Maar problemen als resistentie geven deze geneeskunde een nieuwe kans. Zo heeft zorgvuldig onderzoek van de traditionele Chinese geneeskunde al een Nobelprijs opgeleverd (voor artemisinine, mw. Tu Youyou). In het Westen is de kruidengeneeskunde vooral in Duitsland sterk gebleven. Hier volgen we de inzichten van de Duitse Commissie-E.
Project ‘100 jaar antibiotica’
Aflevering 60. Plantaardige antibiotica: knoflook
Aflevering 61. Plantaardige antibiotica: kaneel
Aflevering 62. Kruidengeneeskunde
Aflevering 63. Moderne vaccins
Aflevering 64. Schimmelinfecties
Veel gebruikt
Kruidengeneeskunde is geen esoterische uithoek van de medische praktijk. Iedereen heeft wel eens tijmsiroop geslikt tegen de hoest; of kamille- of saliethee gedronken, of een dropje genomen. Vroeger nam men een kruidnagel in de mond wanneer de kiespijn te erg werd. Nog steeds geldt valeriaan als middel tegen onrust en slapeloosheid. Waarom geldt dat gebruik van plantenextracten tegenwoordig niet meer als medisch handelen, terwijl zulke middelen wél helpen (in elk geval tijdelijk)? Vroeger was men er trouwens van overtuigd dat zulke middelen niet alleen verlichting kunnen brengen, maar ook genezing. En nog steeds gaat een deel van de bevolking liever naar een kruidendokter dan een officiële arts, ook in de rijke landen.
Populair, ook in de homeopathische geneeskunde, is de Echinacea. Een plant die lijkt op de margriet. Het extract wordt toegepast bij vele aandoeningen, bijvoorbeeld vatbaarheid voor ontstekingen. Verder helpt het middel bij kwalen als verkoudheid, bronchitis en mond- en keelontstekingen. Aandoeningen van de luchtwegen zijn een veel voorkomend doel in de kruidengeneeskunde. Ook Eucalyptus wordt bijvoorbeeld aanbevolen tegen hoest en verkoudheid. De olie van deze boom wordt gewonnen door stoomdestillatie van de bladeren. Dit is niet alleen een geneesmiddel maar ook een veel toegepaste geurstof. Ook de al genoemde drop, kamille en salie helpen tegen ontstekingen van de luchtwegen. Veel van deze aandoeningen kunnen volgens de Commissie E ook behandeld worden met extracten van de grove den. Zowel de olie van de naalden, als gezuiverde terpentijnolie.
Helpt de kruidengeneeskunde wel?
Maar dat er zoveel middelen zijn tegen aandoeningen van de luchtwegen, kan ook sceptisch stemmen. Waarom helpen deze middelen wel, maar genezen ze niet, zoals een antibioticum? Aan de andere kant: misschien is dit een andere categorie geneesmiddelen. Middelen waardoor we de aandoening kunnen verdragen, zelfs al verdwijnt die niet.
In deze categorie past ook de Arnica of wolverlei. Ook al een plant uit de composietenfamilie. De zalf is vooral bekend door een gunstige werking bij stijve of vermoeide spieren en bij blauwe plekken. Daarnaast noemt de Commissie E toepassing bij koorts, reuma en verkoudheid.
Spijsvertering
Een andere veel voorkomende toepassing in de kruidengeneeskunde betreft problemen bij de spijsvertering. Hier vinden we bekende middelen als pepermunt en rozemarijn, maar ook distel. Drop wordt aanbevolen bij een maagontsteking, psyllium en aloë bij constipatie; en gember en salie bij verlies van eetlust.
Een aantal kruiden helpt bij onrust, zenuwachtigheid en slapeloosheid. We noemden al het bekende middel valeriaan. Verder vinden we in deze categorie, elk met hun eigen toepassingen, hop en kava kava. Sintjanskruid is een kruid met vele toepassingen. Vooral gebruikt bij angst en depressie. Maar ook goed bevonden bij wonden en brandwonden, en ontsteking van de huid.
De Oosterse geneeskunde levert een aantal kruiden die ook tot het Westen zijn doorgedrongen. Zeer bekend is het stimulerende middel ginseng. Commissie E beveelt dit aan ter verbetering van het uithoudingsvermogen. En de ginkgo heeft bijzondere toepassingen: psychische problemen, hoogtevrees, oorsuizen.
Perspectief
Het is wellicht hoog tijd voor een nieuwe ronde ‘leren van de natuur’. Dat past bij deze tijd. In alle transities die nu gaande zijn – energie, voedselvoorziening, klimaat, milieuverontreiniging – is het hoofdstuk ‘Kijk weer naar de natuur’ nadrukkelijk aanwezig. Ons boek De oplossingen zijn er al staat er vol mee.
We moeten natuurlijk wel met andere ogen gaan kijken. Voor een deel doen we dat al. Beter kijken naar micro-organismen. Eén les hebben we al goed te pakken: beter kijken naar de samenhang, de complexiteit van het geheel. Het geheel is zoveel meer dan de som der delen. Dat hebben we laten zien in een aantal artikelen, zoals bij de invloed van onze maag-darm flora op onze gezondheid en ons functioneren.
Het belang van het geheel boven het deel
Bij een nieuwe ronde van geneesmiddelen uit planten zullen we ook veel beter naar het geheel moeten kijken. Niet zoeken naar enkelvoudige geneesmiddelen, maar naar nieuwe combinaties. Zoeken naar geneeskrachtige planten. Bij reuk- en smaakstoffen zijn we er ook al lang achter dat combinaties een meerwaarde hebben. Ook de agro-wereld heeft dat begrepen, zie alle studies aan het complexe microbioom in de bodem bij elke plant. Die complexiteit, misschien wel die van het microbioom en de plant zelf gezamenlijk, zou het voorbeeld kunnen vormen van een zoektocht naar nieuwe geneeswijzen; niet per se bestaande uit enkelvoudige moleculen. Juist niet, eigenlijk. Want is niet juist de ‘moderne’ geneeskunde, met haar grote nadruk op enkelvoudige, zuivere, goed controleerbare en definieerbare middelen, doorgeschoten in de reductionistische benadering? We hebben er veel mee bereikt, maar zien nu ook aan alle kanten de beperkingen.
Bij nieuwe zoektochten zullen we moeten uitgaan van het geheel. Daarvoor hoeven we niet weer direct het oerwoud in te trekken. We kunnen dat geheel ook in de kas vinden, of in het laboratorium. Kijk naar de nieuwste technieken in de tuinbouw en de agro-industrie. Neem een voorbeeld aan de kiemplanten uit de kas van Rob Baan (Koppert Cress). We kunnen onder volstrekt controleerbare omstandigheden planten kweken en deze als geheel of op onderdelen onderzoeken op hun therapeutische waarde. We hoeven ons daarbij niet te beperken tot de planten zoals we die kennen. We hebben een arsenaal aan middelen om planten in hun groei en aanmaak van producten te sturen in een richting die we belangrijk vinden.
Geschreven samen met Alle Bruggink.