George Monbiot heft een nieuw boek geschreven, Regenesis: Feeding the World Without Devouring the Planet. Hij is de veelgeprezen en (voor sommigen) controversiële auteur die de hedendaagse landbouwpraktijk op de korrel neemt. In Regenesis ontwikkelt hij een visie op wat een duurzame landbouwpraktijk zou kunnen zijn. Heel anders dan de huidige; details zijn heel belangrijk. Maar deze hoeft niet minder productief te zijn.
In een lang artikel in The Guardian ontwikkelt Monbiot zijn visie op de nieuwe landbouwpraktijk. Hij begint met een beschrijving van de wonderlijke complexiteit van de bodem; die basis van de productie van al ons voedsel. Hij kijkt naar de bodem met de verwondering van een kind; van iemand die deze rijkdom voor het eerst ontdekt, hoewel hij daar altijd van geweten heeft. Maar we behandelen deze schat niet met respect. En Monbiot probeert ons over te halen, onze blik te veranderen en de natuur (weer) te gaan respecteren.
De natuur zit vol met kleine wonderen
Daarbij confronteert hij ons met enkele wonderen van de natuur. Het eerste is dat de plant voedsel in de bodem pompt. Suikers, maar ook complexere chemicaliën. Voedsel voor micro-organismen, in de zogenoemde rhizosfeer, de laag grond direct naast de plantenwortels. Voedsel niet bedoeld voor de groei van willekeurige bacteriën, maar heel precies bedoeld voor het kleine aantal micro-organismen dat de plant helpt te groeien en gezond te blijven. ‘Wanneer een plantenwortel doordringt in de grond en begint zijn boodschap af te geven, komt er heel veel activiteit los. De micro-organismen die de oproep beantwoorden, eten de suikers die de plant hen voert en produceren een van de dichtst bevolkte microgemeenschappen op Aarde…. Zij ontsluiten de voedingsstoffen die de plant nodig heeft en maken groeihormonen en andere chemicaliën die de plant nodig heeft bij zijn groei.’
Terwijl wij dus alleen de plant zien, zijn we in feite getuige van een hele gemeenschap. Zoals wij zelf ook een gemeenschap zijn; wij zijn óók afhankelijk van miljoenen bacteriën die in onze ingewanden leven. Bacteriën die ‘onze immuuncellen opvoeden en die chemische boodschappen uitsturen die de verdediging van ons lichaam op gang brengen.’
De oude landbouwpraktijk
Maar we behandelen de nuttige microbiële gemeenschap onder onze voeten niet goed, zoals Monbiot laat zien in goed gedocumenteerde stukken. De huidige landbouwpraktijk heeft veel negatieve gevolgen. De landbouw is verantwoordelijk voor ongeveer 80% van de ontbossing in deze eeuw, schrijft Monbiot. Van de 28.000 soorten waarvan wij weten dat ze ernstig worden bedreigd, is de landbouw bij 24.000 de oorzaak. En zegt hij erbij, ‘als er niet iets gaat veranderen, zal dit allemaal erger worden – véél erger.’ Nu al ‘gaat de helft van alle calorieën die boeren produceren naar het vee,’ en dit aandeel neemt alleen maar toe. Op zichzelf zijn onze landbouwmethoden al onduurzaam. Ze zijn het zéker in combinatie met de komende klimaatverandering.
Met watervoorziening bijvoorbeeld, zegt Monbiot. ‘Bij de huidige groei van de landbouw zullen we 146% meer water nodig hebben dan nu. Maar er is één probleem: dat water is er niet.’ Want precies hier zullen de grootste klimaateffecten optreden. Nu hebben 4 miljard mensen al tenminste één maand per jaar te lijden onder watertekorten. Veel wereldsteden worden bedreigd door grote waterproblemen. Grondwater raakt uitgeput; boeren zijn afhankelijker geworden van smeltwater uit gletsjers en sneeuwvelden. Maar deze verdwijnen ook geleidelijk. Problemen zullen vooral ontstaan in de vallei van de Indus, omdat de gletsjers van de Himalaya zich terugtrekken. Daar komt achteruitgang van de bodem nog bij. Een grote bedreiging voor de wereldvoedselproductie.
De alternatieven
Hoe zou een nieuwe landbouwpraktijk er dan kunnen uitzien? Monbiot wijst ‘de-intensivering van de landbouw’ af als oplossing. Minder intensieve landbouw zou betekenen dat we meer grond nodig hebben voor evenveel mensen. En ‘hoe meer land de landbouw in beslag neemt, des te minder is er beschikbaar voor bossen en natte gebieden, savannen en prairies, ten koste van de wilde dieren en met meer kansen op uitsterven.’
Zouden we dan misschien minder vlees moeten eten? Vlees heeft per slot van rekening een heel lage productiviteit, gemeten in calorieënopbrengst per hectare grond. Maar hier ziet Monbiot de technologie ons te hulp komen, in dit geval precisiefermentatie. Hiermee maken we eiwitten en vetten gemaakt door micro-organismen in de bodem; uit grondstoffen als water, waterstof, CO2 en mineralen. En uit landbouwopbrengst, veel efficiënter dan als we vee zouden laten grazen. Dit heeft ‘het potentieel om alle vleesproductie te vervangen, alle sojaproductie en veel productie van plantaardige oliën, met een veel lager landgebruik en milieueffect.’ Tenminste, zo waarschuwt hij, als we het gevaar kunnen afwenden van patenten van grote bedrijven die deze bron kunnen monopoliseren. ‘In het ideale geval liggen er geen patenten op voedsel dat niet van de boerderij komt.’
Proefnemingen, van groot belang
Maar dan zouden we nog steeds granen, wortelen en groenten moeten verbouwen. Hier zal ons nieuwe begrip van de bodem ons goed van pas komen. Monbiot bespreekt twee voorbeelden van boeren met een goede opbrengst van hun land. Vooral door zorgvuldige methoden. Op een boerderij in Kansas, VS, telen ze meerjarige variëteiten van bekende gewassen: rijst, tarwe, oliehoudende gewassen en andere zaden. Meerjarige gewassen blijven in de bodem na de oogst en komen het jaar erna weer terug. Het land wordt niet braak gelegd, het houdt water vast; de wortels versterken hun relaties met stikstofbindende bacteriën in de grond. Een levensvatbaar alternatief voor jaarlijkse gewassen.
Het andere voorbeeld komt van een boerderij in Oxfordshire in Engeland. Heel anders dan de meeste boerderijen. Begonnen op stukken land die niet in aanmerking leken te komen voor landbouw, vanwege de grote hoeveelheid stenen aan de oppervlakte. De boer teelt er 100 verschillende soorten groente. De gewassen worden gescheiden door rijen niet-onderhouden planten met wilde bloemen; deze trekken roofinsecten aan die de uitbraak van plagen voorkomen. De boer zorgt ervoor dat het land nooit braak ligt. Onder zijn groenten groeit ‘groene mest’, een laag van bodembedekkende planten. De groene mest houdt voedingsstoffen vast, bindt stikstof, voegt koolstof toe en verbetert het bodemleven. Op die laag brengt de boer elk jaar gemiddeld één millimeter vermalen en gecomposteerd hout aan. Een toeslagstof die het bodemleven bevordert – bacteriën, schimmels en alles wat erbij hoort. Samen een rijke rhizosfeer, een vruchtbare bodem.
Conclusie
Mionbiot heft een duidelijke boodschap. Er is nog heel veel te ontdekken aan productieve landbouwmethoden, op basis van recent ontdekte kennis. Het is niet de moderne wetenschap die de bestaande grootschalige landbouwpraktijk voortbrengt, het zijn economische krachten. Als we landbouw bedrijven met veel aandacht voor het gewas, zouden we een heel verscheiden landbouwsysteem kunnen ontwikkelen. Met veel aandacht voor detail en zorgvuldig beheer van de rijkdom van de natuur.
Er is dus veel perspectief voor een nieuwe landbouwpraktijk. Op basis van het werk van micro-organismen. We hebben daar op deze site al veel over geschreven. Over precisiefermentatie, kweekvlees, koe-vrije zuivel enz. Allemaal met suikers of zetmeel als bron van materialen en energie: aardappels, suikerbieten, tarwe. Suikers zijn ‘de olie van de toekomst’. Planten vormen onze natuurlijke rijkdom; ze zetten zonlicht, water en CO2 uit de lucht om tot al ons voedsel. Direct of indirect, via suikers en micro-organismen in precisiefermentaties. We kunnen de wereld wel degelijk voeden, niet alleen in termen van calorieën en voedingsstoffen, maar ook in termen van een goede relatie met de natuur en haar rijkdommen. Maar daar moeten we natuurlijk wél de goede stimulansen voor geven.
Geschreven samen met Alle Bruggink
Interessant? Lees dan ook:
Kringlooplandbouw, het toekomstmodel
Precisietuinbouw: wat de consument wil
Perspectief voor de landbouw – het nieuwe boeren