Duurzame energie, voornamelijk zon, wind en waterkracht, gaat de wereld-energievoorziening overnemen. Maar gaat deze ontwikkeling snel genoeg om opwarming van de aarde te beperken tot 1,5oC?
De groei van duurzame energie in het wereld-energiegebruik gaat sneller dan ooit. In 2023 bedroeg die groei bijna 50%, tot bijna 510 gigawatt (GW). Dit is de snelste groei in de afgelopen twintig jaar; en dit is het 22e achtereenvolgende jaar waarin nieuwe duurzame energie een nieuw record vestigt. Zonne-energie neemt driekwart van de duurzame groei voor zijn rekening. Vooral de prestaties van China zijn buitengewoon. In 2023 bestelde dit land net zoveel zonne-energie als de hele wereld in 2022. Ook de Verenigde Staten, Europa en Brazilië vestigden nieuwe records.
Voortgaande groei
En het ontwikkelingstempo van zonne-energie blijft hoog. Zonne-energie is nu goedkoper dan zowel fossiele als kernenergie. Als het tempo van de huidige ontwikkelingen onveranderd blijft, zou de wereld zelfs 1.000 GW (1 TW) kunnen neerzetten in 2027. Maar toch is niet de hele toekomst zo zonnig. Knelpunten in het elektriciteitsnet worden steeds belangrijker: door beperkt transportvermogen, of door gebrek aan flexibiliteit en opslag in nationale energienetten.
Het meest recente IEA-rapport over duurzame energie roept op tot een verdriedubbeling in duurzaam vermogen tegen 2030; alleen dan blijven we het IEA Netto Nul-Emissies scenario volgen. Maar ook al is dit een ontwikkeling zonder weerga, hij is nog altijd niet snel genoeg om het doel te halen. Vanwege onzekerheden in beleid, onvoldoende investeringen in koppelnetten, administratieve problemen en onvoldoende financiering in ontwikkelingslanden.
Netto Nul-Emissies scenario
Als deze problemen worden opgelost, zou de wereld het Netto Nul-Emissies scenario kunnen volgen. Het gaat hierbij niet alleen om ontwikkelde landen – ook ontwikkelingslanden moeten hun beloften waarmaken. Zon en wind zullen rond de 95% van het duurzame vermogen kunnen leveren.
- In 2024 leveren zon en wind meer energie dan waterkracht
- In 2025 zullen duurzame bronnen steenkool passeren en de grootste leverancier van elektriciteit worden.
De rol van China hierbij is bijzonder groot. Het land zal tot 2028 bijna 60% van al het nieuwe duurzame energievermogen leveren. Rond 2030 zal bijna de helft van de elektriciteit in China uit duurzame bronnen komen. China zal ook de grootste leverancier blijven van zonne-apparatuur. Zelfs al groeit het productievermogen snel in de Verenigde Staten, India en de Europese Unie, toch zal China tenminste 80% van alle zonnepanelen blijven produceren.
Duurzame energie: prijsdaling
In 2023 was de economie van zon en wind groter dan die van centrales op steenkool en aardgas – en ze leverden elektriciteit tegen een lagere prijs. Zelfs al hebben ze aanvullende investeringen nodig, om hun onderbroken levering goed te maken. Maar uitbreiding van duurzame bronnen wordt nu moeilijk gemaakt door een andere factor: rentetarieven. Een hogere rentestand maakt investeringen in de kapitaalintensieve duurzame bronnen duurder. Daardoor werd er onvoldoende ingetekend op een aantal windenergieprojecten in Europa. Om deze uitdaging het hoofd te bieden heeft de Europese Unie in oktober 2023 een Windenergie Actieplan aangenomen, met het doel het concurrentievermogen te versterken. Toch zijn de voorspellingen voor wind op land naar beneden bijgesteld.
In Europa helpen internationale hoogspanningsverbindingen bij het dempen van verschillen in beladingsgraad. Deze ontstaan onvermijdelijk door het onderbroken karakter van duurzame energie. Toch vormen tekorten in het hoogspanningsnet een echte uitdaging voor duurzame energiebronnen. Uitbreiding van het hoogspanningsnet houdt geen gelijke pas met de snelle installatie van zowel zonne- als windeenheden. Ook met waterstof loopt het moeizaam: er worden wel nieuwe projecten aangekondigd, maar weinig worden er echt gebouwd.
Biobrandstof
In veel landen in de Derde Wereld, vooral Brazilië, bestaat duurzame energie vooral uit biobrandstof. Vooral gebruikt bij het vervoer. In sommige landen maken biobrandstoffen wel 90% van de toename van duurzaam uit. In andere landen, opnieuw de Verenigde Staten, Europa en China, komt de groei van duurzame bronnen in het vervoer vooral voor rekening van elektrisch transport. Ook hier geldt: om biobrandstof sneller te ontwikkelen – inclusief vliegtuigbrandstof – is aanvullend beleid nodig, en bovendien het oplossen van knelpunten in de keten.
Ook de belangrijkste sector qua volume, industriële en huishoudelijke warmte, heeft sterker beleid nodig. Momenteel komt 17% (en groeiend) van alle ruimteverwarming uit duurzame bronnen, aldus het IEA. Vooral door toenemend gebruik van duurzame elektriciteit, en de ontwikkeling van warmtepompen en boilers in gebouwen. Bijna 17 miljoen huizen in Europa werden verwarmd door de zon in 2023, door een groei van 40% in zonne-apparatuur vanaf 2022. In 2022 lag het gebruik van zonnewarmte in de EU-27 op 40 GW, in 2023 al op 55,9 GW. Het beleid ondersteunt deze ontwikkeling, met doelstellingen en financiële prikkels.
Naar sterker beleid
Toch zijn de bestaande ontwikkelingen volgens het IEA nog niet sterk genoeg om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5oC. Het wereld-energiegebruik stijgt nog steeds, hoewel veel minder sterk dan vroeger, met 2,1% in 2022. Al daalt wel de energie-intensiteit (met 1,2% in 2022). Op weg naar nul toename van energiegebruik rond 2040. Maar om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5oC of zelfs 2oC hebben we sterker beleid nodig. Snellere groei in duurzame warmte-opwekking; veel maatregelen aan de vraagkant; en veel verbeteringen in de efficiëntie in het gebruik van energie en materialen. We zitten nog niet op de koers naar een duurzame energietoekomst!
Interessant? Lees dan ook:
Perspectief op duurzame energie verandert snel
Een gezond verstand of 50-50-40 energiescenario. Deel 2: duurzame energie
Zonne-energie wordt dominant in de energievoorziening