Vijftig jaar geleden werd de Club van Rome opgericht, zoals zij zelf zegt ‘een organisatie van individuen verenigd in zorg over de toekomst van de mensheid, die het verschil proberen te maken…. Onze missie is, de wereldwijde uitdagingen aan de mensheid beter te begrijpen en oplossingen aan te dragen door wetenschappelijke analyse, communicatie en belangenbehartiging.’ De club waarschuwt ons nog steeds, en probeert ons ook te bemoedigen. Zoals in hun laatste boek, ‘A finer future, Creating an economy in service to life’ (2018). Is de toekomst een catastrofe, of een wereld voor iedereen gebouwd door krachtige ondernemers en vernieuwers?
Ter gelegenheid van de oprichting van de Club van Rome, 50 jaar geleden, stelden Wouter van Dieren en Eric-Jan Tuininga een bundel samen met bijdragen van ‘50 getuigen van de gebeurtenissen sinds die gedenkwaardige eerste periode,’ uitgebracht door Schuttelaar & Partners. Dit is een iets uitgebreide versie van mijn bijdrage aan die bundel.
Snelle veranderingen
Ik heb Dennis Meadows, een van de auteurs van het geruchtmakende boek Grenzen aan de groei (1972) nog een keer gezien, in 2006 bij een symposium ter ere van Wouter van Dieren in het Tropenmuseum. De man was crisp as ever, nog steeds jong. Met een heldere boodschap: wij waren niet zo dom als men tegenwoordig denkt, eigenlijk hebben wij nog steeds gelijk.
Dat laatste was nou jammer, want de geschiedenis heeft ruimschoots het ongelijk van het rapport Grenzen aan de groei bewezen. Neem bijvoorbeeld kwik. Grenzen aan de groei berekent dat kwik in 13 jaar zal zijn uitgeput, in 1985 dus. Het vinden van nieuwe voorraden in de aardkorst zal niet helpen – tegen exponentiële groei is niets bestand. Binnen een paar jaar zullen ook deze nieuwe voorraden zijn opgebruikt. Wie tegenwoordig bij de US Geological Service kijkt naar kwik, vindt daar een bewezen voorraad in de aardkorst ongeveer net zo groot als die in 1972, door nieuwe vondsten en opwaardering van reserves. Maar nu is deze goed voor 70 jaar gebruik. Wij zijn dus op de wereld 80% minder kwik gaan gebruiken. Vroeger werd kwik volop gebruikt in thermometers (wat een ouderwets idee nu), in amalgaamvullingen, als schimmelwerend middel in latexverven, en bij elektrolyse van keukenzout. Daar zijn wij helemaal mee opgehouden, of grotendeels; de vervangende technieken bleken vaak zelfs beter dan de oude. De Club van Rome met zijn Grenzen aan de groei rapport heeft tot die snelle vervanging veel bijgedragen. Hun waarschuwing is de grootsheid van hun project geweest, en Dennis Meadows mag daar trots op zijn.
Club van Rome: early warning
Ik las destijds met rode oortjes het Prismaatje, net als miljoenen anderen. Dit boek, en de cursus milieukunde die ik van iemand kon lenen, hebben de koers van mijn verdere leven bepaald. Maar ik werd er niet neerslachtig van, zoals sommigen die ervan overtuigd raakten dat de aarde binnenkort naar de verdoemenis zou gaan. Dat bleek een verkeerde insteek – zoals altijd eigenlijk, wanneer mensen denken dat ze het absolute gelijk hebben gevonden; of moeten strijden tegen het absolute kwaad, zoals toentertijd kernenergie en tegenwoordig genetische manipulatie. Het is goed om problemen helder te formuleren en er niet voor weg te kijken. Dat is wat de milieubeweging tegen veel weerstand in heeft gedaan in de jaren ’70, die ongelooflijk gepolariseerde tijd. Een proces dat zich tegenwoordig herhaalt rond klimaatverandering.
Het overweldigende succes van het rapport Grenzen aan de groei, nog tot in onze tijd, is dan ook dat het helder heeft geformuleerd waar een maatschappij zonder bijsturing op afstevende. Daarmee heeft het een veerkracht losgemaakt waarvan we tot op de dag van vandaag profiteren. De Australiër Paul Gilding heeft dit voor mij het helderst geformuleerd: onderschat niet de domheid van de mensen – maar onderschat ook nooit hun veerkracht, die vrijkomt wanneer het bijna te laat is. ‘Bijna’ te laat: daarom is early warning zo belangrijk. En laat dat nu net zijn wat de Club van Rome tot stand heeft gebracht.
Onopgeloste vragen
Of… is het te kort door de bocht om Grenzen aan de groei letterlijk te nemen en de staf te breken over voorspellingen die niet uit zijn gekomen? In dezelfde bundel formuleert Jan Paul van Soest als centrale boodschap van het boek: alles hangt met alles samen, we moeten het geheel begrijpen. ‘Ja, er is veel veranderd en verbeterd, er zijn technologische reuzenstappen gezet, de direct zichtbare en merkbare vervuiling is een halt toegeroepen, efficiencyverbeteringen hebben hun werk gedaan. Maar nee, systemisch gezien is het model van een expanderende bevolking met een expanderende economie op een eindige planeet niet wezenlijk veranderd. En dus koersen we af op 4 graden opwarming eind deze eeuw en een ineenstorting van cruciale ecosystemen.’ Ik ben het trouwens niet eens met de impliciete aanname van Van Soest dat de Aarde een gesloten systeem is. Maar zijn opmerkingen bewijzen dat de centrale vraagstelling van de Club van Rome nog altijd in de lucht hangt: stevenen we af op een catastrofe? Of op een wereld voor iedereen?
Interessant? Lees dan ook:
Economen, luister: de aarde is GEEN gesloten systeem!
Verkeerde vraag: kunnen we milieueffect loskoppelen van groei van het BNP?
Gaia, en de zachtmoedige wraak van James Lovelock