Microalgen worden maar weinig gebruikt om water te zuiveren. Toch zijn ze daar heel goed toe in staat, zegt Paul Hamm. Vijfentwintig jaar geleden was hij als investeerder betrokken bij waterzuivering met microalgen. Maar hij was te vroeg. Het overheidsbeleid stuurde een andere kant op, waardoor de vinding van Hamm in Nederland niets meer waard was. Hij verkocht de kennis aan het Israëlische bedrijf Algatech, nu een bloeiende onderneming in de Arava woestijn.
‘In de jaren ’90 vormde varkensmest een groot probleem in Nederland,’ zegt Paul Hamm. (Nog steeds trouwens: Nederland huisvest veel koeien, kippen en varkens, die gevoed worden met ‘krachtvoer’ op basis van geïmporteerde voedingsmiddelen als soja en tapioca. De constante aanvoer van nutriënten in dat voer zorgt voor een constant mestprobleem, ‘aan het eind van de pijp’, zogezegd). ‘De oplossing die het beleid daarvoor aanwees was indampen, waarna de vaste stof verkocht zou worden als kunstmest. Maar omdat varkensmest voor 95% bestaat uit urine, was dit een kostbare zaak. De opgerichte proeffabriek van het semioverheidsbedrijf Promest bleek onrendabel, iets wat voorspelbaar was. Er werd € 75 miljoen aan overheidsgeld in verkwanseld.’
Een glas water
‘Varkensmest bevat veel fosfaat en nitraat, twee voedingsmiddelen voor planten. In Zuid-Afrika heet kunstmest (ook fosfaat en nitraat) dan ook: verneuk-poep. Als varkensmest wordt uitgereden, zakken deze stoffen door de bodem in het grondwater en komen in sloten terecht, waar zij overdadige algenbloei veroorzaken. Microalgen zijn de snelst groeiende plantjes ter wereld, ze groeien bijvoorbeeld 10x sneller dan maïs, ze vormen geen dragende delen als wortels en stengels maar alleen blaadjes. Die algen kun je ook in simpele bassins laten groeien. Je vangt de mest gecontroleerd op (niet te snel in grote hoeveelheden) in een ronde pasveersloot, 35 cm diep, en laat het water met de algen erin langzaam ronddraaien. Je moet wel de vaste massa eruit filteren, deze kan direct op het land worden gebracht. Als de microalgen zijn gegroeid onder invloed van zonlicht, CO2 uit de lucht en de voedingsstoffen fosfaat en nitraat moet je ze uit het water vissen, niet zo gemakkelijk overigens, en je houdt drinkbaar water over. Want: bij hun groei leggen microalgen CO2 vast, en ze stoten dus grote hoeveelheden zuurstof uit. Deze overmaat van zuurstof doodt alle pathogenen in het water. Wij bouwden in de jaren ’90 zo’n proefinstallatie bij een boer in de Woerdense Verlaat. Waar 300 varkens op loosden, en zonder overstort van vuil water op het open water. Jozias van Aartsen, toen minister van Landbouw, is er nog op bezoek geweest. Ik zeg de mensen van het ministerie nog: het is een totaal circulaire oplossing voor het mestprobleem, die nog geld oplevert ook. Het restwater kun je zó drinken. Om dat te demonstreren (we hadden het volledig gecheckt) heb ik er, waar de minister bij was, een glas van opgedronken.’
Een nooit opgelost probleem
Tot dusverre is dit een succesverhaal. En toch ging het mis, zegt Paul Hamm. Want: wat doe je met de algen? Ze zijn ideaal als varkensvoer. Ze werken zelfs antibiotisch en de varkens zijn er dol op. Het systeem als geheel is circulair en produceert geen afval. Maar dat bleek nu juist het probleem. De landbouwwereld wilde er niet aan, vooral natuurlijk Promest. Het circulaire karakter bleek ineens een obstakel. De varkens zouden iets te eten krijgen dat op hun eigen mest was geteeld! Maar, zei ik dan: koeien eten toch ook gras van het weiland waarop zij zelf gepoept hebben, en zowel bij microalgen als bij gras zit er zit altijd een celwand tussen poep en de levende cel, die de pathogenen tegen houdt. Maar ik kwam er niet doorheen. Ik heb er destijds ruim een miljoen in gestopt en er is nooit iets uit gekomen. Vrij recent hebben ze in Brussel besloten dat dit systeem toegelaten moest worden. Maar toen had ik alle kennis al verkocht aan de firma Algatech, die er een bloeiend bedrijf van hebben gebouwd in Israël. Niet met varkensmest, die hebben ze daar natuurlijk niet. Ze verkopen de microalgen niet als voer, maar scheiden deze in waardevolle componenten. Het loopt als een trein. In Nederland is dit gesaboteerd uit onwetendheid.’
Mest is nog steeds een groot probleem in Nederland. Al in 1995 schreef Frits Bloemendaal, toenmalig redacteur van het Agrarisch Dagblad, het boek ‘Het mestmoeras’, waarin ook het verhaal van Paul Hamm voorkomt. Volgens een rapport van CLM Onderzoek en Advies uit 2012 ‘een pijnlijk gedetailleerde kroniek van het uit de hand lopende mestprobleem, het mislukken van voorgestelde verbeteringen en het vooruitschuiven van beslissingen.’ En het probleem is nog net zo groot als vroeger. Toen in 2015 de melkquota werden afgeschaft door de Europese Commissie, investeerden veel Nederlandse boeren in nieuwe en grotere stallen. Om twee jaar later het lid op de neus te krijgen, toen dezelfde Commissie geen verruiming van de mestnormen toestond.
Antioxidanten uit microalgen
Het bedrijf Algatech bloeit inmiddels. Het is gevestigd op een van de droogste en zonnigste plaatsen ter wereld, tussen de Dode Zee en de Rode Zee. In hun gesloten systeem van 60 km glazen buizen kweken ze hun microalgen. Hun topproducten zijn de voedingsmiddelenadditieven astaxanthine en fucoxanthine, twee carotenoïden met sterke positieve effecten op de gezondheid. Astaxanthine wordt alleen gemaakt door kleine planten; het komt via de voedselketen terecht in zalm, forel en flamingo, die er roze door kleuren. De stof is een krachtige antioxidant. Fucoxanthine wordt door sommigen gezien als een middel tegen obesitas.
Paul Hamm heeft de microalgen reeds lang vaarwel gezegd. Hij houdt zich niet meer bezig met het mestprobleem. Maar, zegt hij: ‘de oplossing is er nog steeds, alle kennis is er. Als ik dit verhaal had kunnen overdoen, was ik direct met de chemiekant begonnen, de bioraffinage van algen zoals de Israëli’s doen. En ik had in een vroeg stadium de lobby’s erbij betrokken, Maar het kan nog altijd.’
Interessant? Lees dan ook:
Omega-3 vetzuren gemaakt uit maïs door mariene algen
Algen: onderzoekers zoeken alternatieven voor energie
Olieproducerende algen zuiveren afvalwater