Oplossingen voor wereldproblemen worden steeds meer onderdeel van een compromis, zegt Huub de Groot. Hij is hoogleraar biofysische organische chemie aan Universiteit Leiden en houdt zich onder meer bezig met kunstmatige fotosynthese, ‘biozonnecellen’. De techniek komt steeds dichter bij de mensen, loopt tegen fysieke, harde grenzen aan en dit perkt onze keuzevrijheid in. Misschien moeten we onze leefstijl veranderen, om de menselijke waardigheid te behouden: het compromis.
Neem klimaatverandering, zegt De Groot. Deze gaat dramatisch snel. Waarschijnlijk zijn er geen puur technologische oplossingen meer. Niet dat we bij de pakken moeten gaan neerzitten, juist omgekeerd: we moeten anders tegen oplossingen gaan aankijken. Het oplossingsdenken heeft zijn langste tijd gehad. We komen in een tijdperk waarin aan de mensheid fysieke grenzen worden gesteld. We kunnen er niet meer van uitgaan dat we problemen wel even oplossen, daarvoor zijn ze te complex geworden. Simpel gesteld, en als voorbeeld: CO2 is niet meer alleen een probleem, wij moeten ervoor zorgen dat het ook een onderdeel wordt van de oplossing.
Technologie komt vlakbij
We hebben duurzame energie nodig om klimaatproblemen aan te pakken. Duurzame technologie is van nature verspreid, verdund. Dat betekent dat alle mensen in hun directe omgeving te maken zullen krijgen met de winning van duurzame energie: op hun dak, naast hun huis. Toen wij hem zes jaar geleden interviewden, noemde De Groot dit: iedereen wordt hobbyboer; namelijk opwekker van energie in deeltijd. De biozonnecellen die hij en zijn groep ontwikkelen, komen vlak bij mensen te liggen. Bij hun ontwikkeling moeten ze daarmee rekening houden: bijvoorbeeld geen giftige oplosmiddelen gebruiken, maar bij voorkeur water.
En dit heeft consequenties voor ons allemaal. Om ons energieverbruik te handhaven zullen we de energiewinning steeds meer vlak bij ons moeten toestaan. Technologie komt dichter bij de mensen en legt ons daardoor grenzen op. Immanuel Kant noemde die grenzen natuurnoodzakelijkheid. Die is heel onhandig voor ons. Wij willen onze morele vrijheid benutten, en krijgen het heel lastig wanneer wij daarbij tegen fysieke grenzen oplopen. De hoofdvraag bij technologieontwikkeling wordt dan moreel van karakter, zegt De Groot. Niet meer: wat kunnen we, maar: wat willen we. Het gaat niet meer over de vraag hoe ver we kunnen gaan, maar over de vraag hoe we de menselijke waardigheid overeind houden.
Aanpassing van levensstijl
Een deel van de oplossing zal aanpassing van onze levensstijl moeten zijn, het compromis. Dat zien we nu al. We moeten bijvoorbeeld van het gas af, wie gaat dat betalen? De overheid verklaart dit probleem in de eerste plaats tot de eigen verantwoordelijkheid van mensen. Alle huizen moeten de komende 30 jaar één keer verbouwd worden, zeggen ze. Als we het gas af moeten, kan iedereen dus bij zijn verbouwing hiermee rekening houden. Zelfde punt met vlees. Nu is minder dan 5% van de mensen vegetariër. Maar we lopen hier tegen fysieke grenzen aan. Massaal vlees eten kan niet meer. Dat perkt onze keuzeruimte in. De overheid zal misschien maatregelen moeten nemen. Fysieke grenzen gaan ethische betekenis krijgen.
Momenteel is er nauwelijks ethiek verbonden met ons energiegebruik. Mensen zeggen eigenlijk: ik moet er niets van merken, het systeem moet het doen. Maar als je je eigen zonnepanelen op het dak hebt, ga je er heel anders mee om. Je sluit dan uit jezelf al een compromis: op sommige tijdstippen minder elektriciteit gebruiken, op andere meer. Je offert een deel van je comfort op, je krijgt er een zorg bij, maar het geeft aan de andere kant ook voldoening. Je komt op het terrein van de menselijke waardigheid. Je loopt aan tegen fysieke grenzen maar haalt er voor jezelf ook iets uit. Je kunt er trots op zijn dat je voorziet in je eigen energie. Ook al beperk je daarmee je keuzevrijheid. Zoals ook als je in een waterstofauto rijdt, terwijl er op dit moment in heel Europa maar een paar tankstations zijn. Je moet je reis zorgvuldig plannen, en je komt in de problemen als één van die tankstations dicht blijkt te zijn. Toch geeft dat een gevoel van voldoening. Zo zullen we zien dat energievoorziening geïntegreerd zal worden in ons dagelijks leven. De kunst is daaruit meerwaarde te halen, beroepseer, voldoening.
De morele waarde van het compromis
We kunnen dit model echter niet opleggen aan anderen. Mensen zijn tegenwoordig heel individualistisch, zegt De Groot. Ze zijn gericht op zichzelf en op wat hun eigen wereld verrijkt; ze denken en leven niet vanuit het collectief. Sommige mensen zullen geen behoefte hebben aan de extra taken die verbonden zijn met de eigen energievoorziening. Voor hen zullen zich vormen van dienstverlening gaan ontwikkelen die hen ontzorgt. Zoals Zelfstroom, aan wie je je dak ter beschikking stelt voor het plaatsen van zonnepanelen. Jij betaalt huur voor de zonnepanelen, dit bedrag verdien je terug met de stroom die je zelf opwekt. De zonnepanelen worden geheel verzorgd door de Zelfstroom organisatie, inclusief de verzekering tegen allerlei soorten schade. Na 10 jaar kun je de zonnepanelen overnemen terwijl ze dan naar verwachting nog voor 20 jaar stroom leveren. Profiteren zonder te investeren.
We zullen ermee moeten leren leven dat de natuur ons grenzen oplegt. Morele verantwoordelijkheid is niet grenzeloos – eigenlijk wisten we dat wel maar de natuur pepert ons het nog eens in. En wie weet verrijkt dit ons leven. Feitelijk gaat het er om: hoe maak je van het beest in de mens een mooi beest, zonder dat je de mens zielloos maakt. Dat kun je niet opleggen, het moet uit de mensen zelf komen. We gaan ervaren dat het compromis niet altijd onze menselijke waardigheid aantast, maar juist behoort tot de essentie ervan. Aldus Huub de Groot.
Interessant? Lees dan ook:
Duurzaamheid en moralisme, houd ze gescheiden
GMO debat, kernenergie, en het absolute kwaad
Iedereen hobbyboer