Er heeft een revolutie plaats gevonden in de bouw: de ontwikkeling van industrieel hout. Hiermee kunnen wij innovatief bouwen. Industrieel hout als bouwmateriaal kan nu zelfs beter zijn dan bakstenen, beton en staal in termen van kosten, duurzaamheid en leefbaarheid.
MaterialDistrict, een Nederlandse stichting, heeft Tomorrow’s Timber uitgebracht, een boek dat alle aspecten van het bouwen met hout onderzoekt, van de uitstoot van broeikasgassen en brandwerendheid tot ontwerp en kosten. Dit is het tweede van twee artikelen.
Gebouwen van industrieel hout
Houten gebouwen werden vroeger altijd gemaakt met veel kleine balken. Maar bij gebouwen van industrieel hout zie je grote industriële houten panelen en balken die uit vele lagen zijn gelijmd. Dit verbetert vele eigenschappen: draagkracht, vuurbestendigheid, akoestiek, weerstand tegen aardbevingen enz. Industrieel hout kan bij structurele toepassingen in de plaats komen van staal en beton. Hiermee ontstaat een nieuwe markt voor bouwhout, inclusief hoge flats.
Het boek bespreekt uitgebreid de technieken voor het maken van industrieel hout. Bij een van de meest gebruikte technieken ontstaat gelamineerd hout. Dit bestaat uit aan elkaar gelijmde platen van zachthout met parallelle nerven. Stukken met kwasten of andere foutjes worden verwijderd, zodat een sterke balk ontstaat. Omdat elk van de tamelijk dunne platen kan worden gebogen, kan gelamineerd hout worden gebruikt in ronde vormen. De balken lijken wat op massieve balken, maar zij zijn sterker en kunnen heel lang worden gemaakt, tot wel 80 meter. Een ander veel gebruikt product is kruislaaghout, waarvan multiplex een voorbeeld is. Hier zijn de nerven loodrecht op elkaar gelijmd. Dit materiaal is zeer geschikt voor het maken van grote oppervlakken als vloeren.
Leefbaarheid
Er bestaan veel variaties op deze technieken, wat leidt tot materialen voor uiteenlopende toepassingen. De houten elementen kunnen uiteenlopende diktes hebben, of ze kunnen zijn gefineerd om er goed uit te zien. De houtindustrie heeft ook vele soorten plaatmateriaal ontwikkeld uit zaagsel en houtafval van deze bewerkingen. Bovendien kunnen we nu massief hout bewerken zodat het sterker wordt. Zachthout krijgt daarbij vele eigenschappen van hardhout. Zoals behandeling met azijnzuuranhydride onder druk (acetylering). Of met furfurylalcohol, een bijproduct van het maken van rietsuiker (fufurylering). Of door alleen maar te verwarmen.
Met industrieel hout kunnen en moeten we anders ontwerpen. Het boek staat vol foto’s van prachtige gebouwen. Het lage gewicht van hout heeft voordelen, zoals betere thermische isolatie. Maar bij geluidsoverdracht is diezelfde eigenschap weer een probleem. Hout heeft een laag geleidingsvermogen voor warmte, veel lager dan dat van beton. En gebouwen van industrieel hout ‘ademen’ veel meer dan betonnen gebouwen, wat de leefbaarheid bevordert. Maar dit deel van het boek eindigt met de opmerking dat we nog veel moeten onderzoeken. Hangt de leefbaarheid af van culturele of regionale verschillen? Ondervinden oudere mensen dezelfde leefbaarheid van hout als jongere mensen?
Bouwproces
Nieuwe materiaaleigenschappen leiden ook tot nieuwe bouwtechnieken. Hier moet bouwen in hout beter zijn dan de traditionele bouw, omdat de materialen zelf duurder zijn. Planning blijkt heel belangrijk, meer dan in de traditionele bouw. Het projectteam moet ervaring hebben met het bouwen in industrieel hout. Veel onderdelen moeten voorgefabriceerd worden. De logistiek moet goed in elkaar zitten, gericht op just-in-time aanlevering van zulke onderdelen. Het werk moet precies worden verricht: luchtdichtheid, akoestiek en vrijheid van trillingen kunnen alleen goed zijn als het werk op de bouwplaats heel precies wordt uitgevoerd.
Bouwen met industrieel hout biedt voordelen als veel onderdelen vooraf kunnen worden gemaakt, bijvoorbeeld in flatgebouwen. Of waar het lage gewicht voordelen biedt, zoals op een slappe bodem of bij de opbouw van een bestaand gebouw. Maar bouwen in industrieel hout kan ook juist heel geschikt zijn bij heel ingewikkelde gebouwen. Want gelamineerd hout kan in elke gewenste vorm worden gebogen; dan moet het bouwen wel worden ondersteund met 3D-modellering.
Duurzaamheid en gezondheid
De omstandigheden zijn gunstig voor het bouwen in industrieel hout. Er is steeds meer aandacht voor duurzaamheid en gezondheid. Hout is een natuurlijk materiaal; het kan ook worden hergebruikt als het gebouw wordt afgebroken. En mensen blijken gezonder te blijven in houten gebouwen. De technologie staat bij wijze van spreken nog in de kinderschoenen; bouwen met hout kan in de toekomst nog meer worden geïndustrialiseerd (beter, goedkoper). En we moeten ons ook realiseren dat de wereld steeds meer verstedelijkt. Als we onze steden bouwen met industrieel hout kunnen we de uitstoot van broeikasgassen bij de bouw verminderen – onmogelijk als we blijven bouwen in beton. Bouwen in hout maakt ook verdichting van steden mogelijk; we kunnen bijvoorbeeld een opbouw maken op bestaande gebouwen, of de ruimte boven sporen en wegen benutten.
Momenteel lijken de voordelen van het bouwen in hout nog niet doorslaggevend. Maar, zo zeggen de auteurs, dan hebben we nog niet in aanmerking genomen wat de milieuvoordelen van hout kunnen betekenen in termen van geld. Misschien gaan landen binnenkort wel de uitstoot van kooldioxide belasten; dat zou bouwen in hout sterk bevorderen. En zelfs zonder zulke voordelen komen er steeds meer houten gebouwen, overal ter wereld. ‘De 21e eeuw zou heel goed het Tweede Houten Tijdperk kunnen worden, een mooie en gezonde ontwikkeling naar een duurzame en gezonde economie.’
Interessant? Lees dan ook:
Duurzame materialen hebben labels en lobby’s nodig
Mycelium als bouwmateriaal
Bamboe, veelzijdige grondstof