Al tientallen jaren verkondigt het Rocky Mountain Institute (RMI) ‘dat de energietransitie sneller zal gaan én minder zal kosten dan de meeste mensen denken’; in de woorden van directeur Jules Kortenhorst. En nu beginnen hun verwachtingen waar te worden. Ondanks de vrij teleurstellende resultaten van COP-26 in Glasgow. ‘De energietransitie gaat zó snel dat hij niet meer tegen te houden is.’ Want resultaten komen niet alléén uit internationale overeenkomsten.
Nieuw zakelijk perspectief
RMI baseert zich voor zijn optimisme deels op de actieve houding van bedrijven en banken. Vele daarvan beloven een belangrijke rol te gaan spelen in de klimaatcrisis. ’27 financiële instellingen, met meer dan $31 biljoen aan vermogensbeheer, tekenden overeenkomsten voor vermindering van CO2-uitstoot in sectoren.’ Het bedrijfsleven staat op het punt, het beleid in te halen. Verder is er de ongeëvenaarde groei van zonne- en windenergie. Deze gaat gepaard ‘met systeemveranderingen die fossiele energie in een neerwaartse spiraal brengen’. Tenslotte zijn de ‘moeilijk aan te pakken’ economische sectoren (industrie en zwaar transport) misschien alleen maar ‘anders moeilijk’. In juni 2021 wijdde RMI een rapport aan deze sectoren: Profitably Decarbonizing Heavy Transport and Industrial Heat: Transforming These ‘Harder-to-Abate’ Sectors Is Not Uniquely Hard and Can Be Lucrative, 2021. Geschreven door medeoprichter en erevoorzitter Amory Lovins.
Ten eerste: hoe kan de groei van duurzame energie de fossiele energie in een neerwaartse spiraal brengen? Wat Lovins daarover zegt, is interessant. Hij begint met het benoemen van de vele fossiele kengetallen die hun piek hebben bereikt. ‘Het gebruik van steenkool op de wereld piekte in 2013…. Autoverkopen daalden met 14%. Het gebruik van olie, en van alle fossiele brandstoffen samen, piekte waarschijnlijk in 2019. Het kapitaal stemde met de voeten. Midden 2020 waren de grootste 16 oliebedrijven samen minder waard dan Apple. Fossiel opgewekte elektriciteit piekte in 2018; Bloomberg New Energy Finance verwacht dat de CO2-uitstoot van de elektriciteitsopwekking nooit meer boven die van 2018 zal uitkomen.’
Groei van duurzame energie
En dan groeit duurzame energie ook nog eens heel snel, in tegenstelling tot de verwachtingen van vele analisten. ‘Duurzame bronnen (d.w.z. inclusief waterkracht, DH) namen in 2020 90% van de nieuwe elektrische opwekkingscapaciteit voor hun rekening. Dit groeit naar verwacht door tot 95% in 2025; in 2020 produceerden ze ongeveer 26-31% van alle elektriciteit op de wereld. Groter dan fossiel opgewekte elektriciteit in Europa, en groter dan elektriciteit opgewekt met zowel steenkool als kernenergie in de Verenigde Staten. In 2019 werd de goedkoopste zonne- en windelektriciteit aanbesteed voor een ongelooflijke $17/MWh, en dat zal minder dan $10 worden in dit decennium.’ Tot nu toe, zo zegt Lovins, zorgden duurzame bronnen vooral voor de groei van de elektriciteitsproductie. Maar nu gaan zij doorgroeien, ten koste van fossiele stroom, en snel bovendien.
‘Centrales op steenkool, aardgas en kernenergie hebben het moeilijk. Nieuwe centrales zijn te duur en dat geldt soms zelfs voor het draaiende houden van bestaande eenheden.’ Ze worden de markt uitgedrukt, volgens Lovins. Want duurzaam opgewekte elektriciteit pakt een groeiend marktaandeel; dit gaat ten koste van de effectieve bedrijfstijd van conventionele centrales. Hun kapitaalkosten moeten in een kortere bedrijfstijd worden terugverdiend, waardoor de kosten per kWh toenemen. Waardoor de duurzame bronnen er opnieuw beter komen voor te staan.
RMI: nuttige overcapaciteit
Er is nog een tweede factor waardoor fossiele brandstoffen uit de markt worden gedrukt. Naarmate het duurzame vermogen groeit, zullen er meer momenten zijn waarop hun elektriciteit niet verkocht kan worden. Volgens Lovins is dit eerder een voor- dan een nadeel. Want met het overschot aan elektriciteit kunnen we duurzame brandstoffen maken. Goedkoop, doordat de zonnepanelen en windturbines waarmee we deze maken, al betaald zijn. En bedrijfskosten zijn vrijwel nul. ‘Inkomsten halen uit dat surplus verandert de zaak volledig. Hiermee kunnen we de fossiele brandstoffen vervangen en ondergraven, ook bij zwaar transport en in de industrie; en tegelijkertijd fors winst maken voor de eigenaren van duurzame apparatuur. Einde van het fossiele tijdperk. Zo zal goedkope, altijd beschikbare duurzame elektriciteit de vervanging mogelijk maken van vrijwel alle toepassingen van fossiele brandstoffen; hetzij direct, hetzij door duurzame waterstof of ammoniak gemaakt van duurzame elektriciteit.’
Veranderingen binnen sectoren
Natuurlijk is dit van groot belang voor de ‘moeilijk aan te pakken’ sectoren van de economie. Toch moeten er voor grote veranderingen nog steeds vele factoren samenkomen, zegt RMI.
– De kosten van batterijen dalen net zo snel als die van zonnepanelen. Van groot belang voor zwaar transport. Elektrisch vervoer zal eerst verplicht worden bij het bedienen van binnensteden, en dan snel overspringen naar zwaar transport. Dit is een sector met snelle veranderingen en een scherp oog voor economische kansen. Ook doelmatiger gebruik van energie en materialen wordt hier belangrijk. Bij treinen en zware vrachtwagens wordt misschien groene waterstof de winnaar.
– Bij de luchtvaart is betere doelmatigheid alles bepalend. Waardoor misschien in deze sector de elektriciteit gaat winnen.
– Bij de scheepvaart kan door betere doelmatigheid de weg worden geplaveid voor nieuwe brandstoffen als ammoniak of waterstof – ‘en dan zien we nog af van het belangrijke potentieel van virtueel reizen, terughalen van de productie, slimme logistiek en intermodale shifts waarmee we de behoefte aan vervoer kunnen verminderen’ (p.29).
– Twee sectoren zijn bepalend voor het gebruik van warmte in de industrie: staal en cement. Er zijn veel verbeteringen mogelijk in het energiegebruik in deze sectoren. Variërend van beter ontwerp van apparatuur en procesverbeteringen tot het gebruik van andere materialen.
Het probleem goed formuleren
Misschien denken sommige mensen dat zonne- en windenergie in de problemen komen bij toenemende elektrificatie – kunnen zij genoeg leveren? Maar er zijn ook nog procesverbeteringen en energiebesparing in de gebruikssectoren, zegt Lovins, en deze gaan de groei beperken. Bijvoorbeeld door toepassing van efficiënte voertuigen, schone industrieën en andere constructiematerialen. ‘Zoals zo vaak zullen we ook hier zien dat veel problemen onoplosbaar lijken totdat iemand met de oplossing komt – vaak door het probleem goed te formuleren, waardoor de oplossing vanzelf spreekt’ (p.31). Ja, zwaar transport en industriële warmte lijken moeilijk aan te pakken. Maar zij zijn niet meer dan ‘anders moeilijk’. Er is een ‘brede, diepe en dynamische verzameling oplossingen’; ze vragen om toepassing, en we moeten gewoon onze geest ervoor open stellen. Een tamelijk teleurstellende klimaattop kan dan alsnog leiden tot snelle veranderingen.
In 2016 verwachtten wij op deze site dat de wereld in 2040 de helft van zijn energievraag zou kunnen dekken uit duurzame energie. Alleen op basis van de trends van dat moment en het inzicht dat de ontwikkelingen vaart zouden houden. Maar misschien waren we te voorzichtig. We zouden het 50-50 punt zelfs eerder kunnen bereiken. RMI heeft aan het front gestaan bij het uitwerken van dit inzicht. Net als het recente RethinkX project. Het project dat niet alleen doorbraken voorspelt op het terrein van energie, maar ook op dat van voedsel, verkeer en vervoer, informatie en materialen. Dit zijn uitzonderlijke tijden. Steeds weer gaat de ontwikkeling sneller dan we hadden kunnen dromen.
Interessant? Lees dan ook:
De stille wonderen van energiebesparing
De kracht van subtiliteit
Een gezond verstand energiescenario. Deel 1: de wereldvraag naar energie