De keuze tussen papier en plastic lijkt op het eerste gezicht eenvoudig, maar er zit meer achter dan je denkt. Papieren verpakkingen worden steeds vaker gebruikt in winkels, supermarkten en bezorgdiensten. Dat is niet zomaar een trend. Het heeft alles te maken met milieubewustzijn en de zoektocht naar duurzamere alternatieven. In deze blog lees je waarom papier vaak de betere keuze is, hoe het verschilt van plastic, wat het doet met het milieu en waarom steeds meer bedrijven kiezen voor verpakkingen die minder schade aanrichten.
Hoe worden papieren en plastic verpakkingen gemaakt
Papieren verpakkingen worden gemaakt van houtvezels die afkomstig zijn uit bomen. Dit materiaal is biologisch, natuurlijk en in de meeste gevallen her te gebruiken. Tijdens het productieproces worden de vezels gemengd met water, tot vellen geperst en vervolgens gedroogd. Soms wordt het papier bewerkt om het steviger of vet- en vochtwerend te maken, bijvoorbeeld voor gebruik bij voedselverpakkingen. De productie van papier vergt relatief veel water en energie, maar dit gebeurt in toenemende mate met hulp van hernieuwbare energiebronnen.
Plastic verpakkingen worden gemaakt van aardolie of aardgas. Die grondstoffen worden verwerkt tot kleine kunststofkorrels die daarna worden gesmolten en gevormd tot verpakkingsmateriaal. Plastic kan in allerlei vormen worden gegoten, van flinterdunne zakjes tot dikke voedselbakjes. Het voordeel is dat het licht en sterk is, maar het nadeel is dat de productie veel CO₂-uitstoot en gebruikmaakt van eindige grondstoffen. Doordat er in sommige toepassingen minder plastic nodig is dan papier, kan de milieu-impact per verpakking juist lager uitvallen, wat de milieu-impact per verpakking kan beïnvloeden. Milieu Centraal stelt bijvoorbeeld dat het lichtere gewicht van plastic soms zorgt voor minder uitstoot bij transport en productie per eenheid verpakking.
Hoe belastend zijn papier en plastic voor het milieu
Papier heeft over het algemeen een lagere milieu-impact dan plastic, maar dat geldt niet in elke situatie. De productie van papier kost relatief veel water en energie, maar doordat het uit natuurlijke materialen bestaat en sneller afbreekt in de natuur, blijft de schade vaak beperkt. Zeker als het papier gerecycled wordt. Wel wordt papier zwaarder en volumineuzer bevonden dan plastic, waardoor het bij grote hoeveelheden extra transport en opslagruimte kan vragen.
Plastic daarentegen breekt nauwelijks af. Een plastic zakje kan tientallen tot honderden jaren in de natuur blijven liggen. Het materiaal valt langzaam uiteen in microplastics, die schadelijk zijn voor dieren, mensen en ecosystemen.
Verder zijn er duidelijke verschillen in afbreekbaarheid:
- Papier breekt in enkele weken tot maanden af in de natuur
- Plastic blijft vaak honderden jaren aanwezig
- Papieren verpakkingen zijn in veel gevallen composteerbaar
- Plastic is dat vrijwel nooit zonder industriële verwerking
Papier vergaat onder natuurlijke omstandigheden volledig, tenzij het gecoat is met plastic. Plastic verpakkingen daarentegen blijven als microplastics bestaan en hopen zich op in de bodem, water en organismen. De Rijksoverheid en Milieu Centraal bevestigen dat plastic zwerfafval veel langduriger en schadelijker is dan papieren afval. Bijna 90% van het afval op Nederlandse stranden bestaat uit plastic.
Het maakt ook uit wat er gebeurt als afval verkeerd wordt gescheiden. Plastic heeft de neiging zich te verspreiden via wind en water, terwijl papier minder snel in het milieu terechtkomt. Dat maakt plastic een groter risico voor de natuur, ook als het om kleine verpakkingen gaat. In Nederland wordt jaarlijks ongeveer 1 miljoen ton plastic verpakkingsafval geproduceerd. Slechts een deel daarvan wordt daadwerkelijk gerecycled, mede doordat veel plastic vervuild raakt of uit verschillende soorten bestaat die niet samen kunnen worden verwerkt. Het recyclingpercentage van plastic ligt rond de 40 tot 50 procent. Slechts 7% van het ingezamelde plastic wordt opnieuw gebruikt als grondstof voor nieuwe verpakkingen.
Papier en karton doen het op dat vlak beter. Meer dan 80 procent van het papierafval wordt ingezameld en hergebruikt. Dat maakt papier tot een van de best gerecyclede materialen in Nederland. Toch is het belangrijk te vermelden dat ook papierrecycling niet eindeloos doorgaat. Na gemiddeld vijf tot zeven keer hergebruik zijn de vezels te kort om nog nieuw papier van te maken. Daarom is er altijd een kleine toevoeging van nieuwe houtvezels nodig.
Hoe zit het met hergebruik en recycling van verpakkingen
Recycling hoort bij milieuvriendelijk verpakken en papier doet het beter dan je misschien verwacht. In Nederland wordt papier goed ingezameld en gemiddeld vijf tot zeven keer hergebruikt voordat de vezels te kort worden. Plastic wordt ook gerecycled, maar minder efficiënt. Er zijn veel soorten plastic die apart gescheiden moeten worden en dat gaat vaak mis. Bij vervuiling door bijvoorbeeld etensresten is hergebruik vaak niet meer mogelijk. Bovendien verliest plastic sneller zijn kwaliteit en wordt het meestal verwerkt tot iets van mindere waarde of zelfs verbrand. Papieren verpakkingen zijn eenvoudiger te recyclen en leveren vaker opnieuw bruikbaar materiaal op.
Dat maakt papier dus niet alleen beter in gebruik, maar ook aan het einde van de levenscyclus van de verpakking. Om het verschil nog duidelijker te maken, helpt het om de belangrijkste eigenschappen naast elkaar te zetten:
| Eigenschap | Papier | Plastic |
| Grondstof | Hout (hernieuwbaar) | Aardolie of aardgas (fossiel) |
| Biologisch afbreekbaar | Ja, binnen enkele maanden | Nee, afbraak duurt honderden jaren |
| Recyclebaar | Ja, gemiddeld 5–7 keer | Ja, maar complex en beperkt |
| Productie-impact | Meer waterverbruik | Meer CO₂-uitstoot |
| Bescherming | Goed tegen vet en lucht | Zeer goed tegen vocht en lucht |
| Composteerbaar | Vaak wel | Alleen bij speciale soorten |
| Milieu-impact bij zwerfafval | Relatief laag | Hoog, door microplastics |
Wanneer is papier echt een betere keuze dan plastic
In veel gevallen is papier meer geschikt als verpakkingsmateriaal. Vooral bij eenmalig gebruik, zoals voor het inpakken van broodjes, friet of cadeaus, is papier een betere keuze. Het is minder belastend voor het milieu, makkelijker afbreekbaar en goed te recyclen.
Papier werkt ook goed als voedselverpakking, zolang er geen vloeistoffen of vetten doorheen lekken. Denk aan snackzakjes, broodverpakkingen of koffiebekers met een coating. In zulke situaties biedt papier een goed alternatief voor plastic bakjes of zakken.
Er zijn wel situaties waarin plastic handiger blijft. Bijvoorbeeld bij producten die lang houdbaar moeten blijven of volledig waterdicht verpakt moeten worden. Dan biedt plastic nog voordelen op het gebied van houdbaarheid en bescherming. Dat kan zelfs helpen om voedselverspilling tegen te gaan, wat uiteindelijk meer milieuwinst oplevert dan het vermijden van plastic. Milieu Centraal stelt dat de verpakking gemiddeld maar 10% van de milieu-impact van een voedingsproduct veroorzaakt, terwijl verspild voedsel 15% bijdraagt. Veel mensen gaan ervan uit dat papier altijd de betere optie is, maar dat klopt niet in elke situatie. Bij langdurige opslag of vochtige producten is plastic soms functioneler. Ook het idee dat papier eindeloos gerecycled kan worden is niet juist. Na enkele cycli zijn de vezels te kort en is nieuw materiaal nodig. Aan de andere kant wordt vaak gedacht dat alle plastic recyclebaar is. In theorie klopt dat, maar in de praktijk lukt het vaak niet door vervuiling of logistieke problemen.
Wat bepaalt de keuze voor papier of plastic bij bedrijven
Niet elk bedrijf kiest automatisch voor papier, ook al is het milieuvriendelijker. Plastic is nog steeds goedkoper in productie, lichter om te vervoeren en soms praktischer in gebruik. Toch zie je steeds meer bedrijven overstappen op duurzamere opties. Dit komt onder andere door druk van consumenten, wetgeving en milieudoelstellingen.
Bij TakeAware worden bijvoorbeeld steeds meer producten aangeboden in papieren vorm, zonder dat het ten koste gaat van de functionaliteit. Denk aan snackbakjes, broodverpakkingen of papieren koffiebekers. Dit laat zien dat het wel degelijk mogelijk is om duurzame keuzes te maken, ook als bedrijf. Steeds meer bekende merken kiezen bewust voor papier. McDonald’s gebruikt inmiddels papieren rietjes en verpakkingen in plaats van plastic. Ook supermarkten stappen over op papieren groentezakken en kartonnen verpakkingen. Bij veel bezorgdiensten zie je dezelfde trend: minder plastic, meer papier of karton. Die keuzes zijn niet alleen beter voor het milieu, ze spelen ook in op de wensen van klanten die duurzamere alternatieven verwachten.
Een interessante ontwikkeling is de opkomst van hybride verpakkingen. Hierbij wordt papier gecombineerd met een biologisch afbreekbare coating, waardoor het beter bestand is tegen vocht en vet. Ook zie je bioplastics opduiken, gemaakt van bijvoorbeeld maïszetmeel of suikerriet. Deze materialen bieden een tussenoplossing voor situaties waarin papier nog tekortschiet, maar bedrijven toch weg willen van traditioneel plastic.
Wat ook meeweegt in de keuze:
- Hoe lang het product verpakt moet blijven
- Of het voedselveilig moet zijn
- Of het recyclebaar of composteerbaar moet zijn
- Wat de kosten zijn van inkoop en verwerking
Wat doen overheid en consument om duurzamer te verpakken
De overheid stimuleert bedrijven en consumenten steeds meer om over te stappen op duurzamere verpakkingen. Er komen steeds strengere regels rond wegwerpplastic, en ook producenten krijgen vaker de verantwoordelijkheid voor de afvalverwerking van hun verpakkingen.
Consumenten zelf kunnen ook een verschil maken. Door te kiezen voor producten die in papier zijn verpakt, of door verpakkingen goed te scheiden, verklein je je eigen impact.
Wat je zelf kunt doen:
- Kies papieren verpakkingen als alternatief voor plastic
- Hergebruik verpakkingen als dat kan
- Gooi verpakkingen in de juiste afvalbak
- Let op keurmerken zoals FSC bij papieren producten
Om de impact als consument tastbaarder te maken, kun je kijken naar een simpel voorbeeld. Stel dat je wekelijks tien meeneemmaaltijden bestelt. Als die telkens verpakt zijn in plastic bakjes van gemiddeld twintig gram, gebruik je op jaarbasis meer dan tien kilo plastic. Kies je in plaats daarvan voor papieren verpakkingen, dan verlaag je niet alleen het gewicht van je afval, maar vergroot je ook de kans dat het goed wordt verwerkt of vanzelf wordt afgebroken. Zo kan één kleine gewoonte op termijn een groot verschil maken. De toekomst van verpakken lijkt dan ook steeds meer richting biologisch, recyclebaar en herbruikbaar te bewegen. En daar speelt papier een grote rol bij.
Interessant? Lees dan ook:
Bewerkte bananenbladeren, milieuvriendelijk verpakkingsmateriaal
Duurzame lignine-PLA composieten als voedselverpakking
Schadelijke stoffen in voedselverpakking – een kans voor bioplastics?