Het ontwikkelen en uitbreiden van de productie van biobrandstoffen en groene chemicaliën in Nederland vraagt om investeringen in onderzoek en ontwikkeling van in totaal € 485 miljoen in de komende acht jaar. Hiervan dienen de overheid en het bedrijfsleven elk ongeveer de helft voor hun rekening te nemen.
Dit staat in de Onderzoekagenda Biobased Economy 2016-2027, die de Stichting Topconsortium voor Kennis- en Innovatie Biobased Economy (TKI BBE) pas heeft uitgebracht. Het gaat om de agenda voor het cross-sectorale onderzoeksprogramma Biobased Economy, waarbij de topsectoren Chemie, Energie en Agri & Food nauw betrokken zijn. Directeur Kees de Gooijer van de TKI BBE legt uit dat de behoefte aan biobrandstoffen en biobased chemicaliën in 2023 is geschat op basis van de doelen van nieuwe grote consortia, de biomassastromen die deze gaan vergen en de fabrieken die nodig zijn om aan de vraag te voldoen. ‘Van daaruit reken je terug om met behulp van vuistregels te bepalen welke investeringen nodig zijn in fundamenteel en toegepast onderzoek, en in de valorisatie daarvan om de doelen van 2023 te halen. Dit komt neer op € 60 miljoen per jaar. De afspraak bij het topsectorenbeleid is dat de overheid globaal 60% en het bedrijfsleven 40% aan het publiek-private onderzoek bijdragen. Zo komen wij uit op een publiek deel van € 34 miljoen per jaar. In 2016 draagt de overheid echter € 28 miljoen bij. Afgaande op de private belangstelling voor de R&D op het gebied van onder meer bioraffinage, biomaterialen en biochemicaliën doet de rijksoverheid er goed aan om aan het geplande budget nog € 6 miljoen per jaar toe te voegen, oplopend tot € 15 miljoen per jaar vanaf 2019.’
180 organisaties aangesloten bij TKI BBE
De onderzoekagenda omvat vier programmalijnen: (1) thermische conversie van biomassa, (2) chemisch katalytische conversietechnologie, (3) biotechnologische conversietechnologie en (4) solar capturing en biomassaproductie. Daarnaast zijn er actielijnen om te werken aan maatschappelijke acceptatie van de biobased economy en om macro-economische studies te doen. Programma’s zoals BE-basic, BioSolar Cells en CatchBio, waarvan de financiering vanuit EZ in de komende jaren afloopt, krijgen een vervolg in de projecten van de diverse programmalijnen.
De onderzoekagenda borduurt voort op het rapport ‘Groene groei’, dat uitkwam bij de start van het topsectorenbeleid en de update van de programmalijnen van twee jaar later. Nieuw zijn onder meer de uitgebreide analyse van het huidige onderzoekvolume, de consequenties van het SER-Energieakkoord voor de biobased economy, de betrokkenheid van de regio’s en de Europese Unie bij de R&D, de doelen voor duurzame energie en grondstoffen en de vermindering van de CO2-uitstoot. Het opstellen van de onderzoekagenda was op zich al een publiek-privaat project. Hieraan hebben zes vertegenwoordigers van EZ en RVO, en vier van het TKI BBE gewerkt. Verder is de agenda in vier sessies nauw afgestemd met kennisinstellingen en bedrijven. Daarnaast hebben TNO, DLO en ECN er hun strategie op afgestemd. De Gooijer vermeldt niet zonder trots dat bij de TKI BBE zo’n 180 organisaties zijn aangesloten, waaronder 170 bedrijven waarvan meer dan driekwart uit het MKB.
TKI BBE put uit vele geldbronnen
De bedragen voor de komende jaren liggen geenszins vast. De bedrijven maken in deze periode slechts hun intenties kenbaar en schrijven in een latere fase per project in. Twee weken geleden is de bedrijven gevraagd wat ze uitgaande van de onderzoekagenda willen bijdragen. Binnen enkele dagen hebben drie MKB-bedrijven als eerste in totaal € 24 miljoen toegezegd voor twaalf jaar. De publieke bijdrage komt uit verschillende bronnen, zoals van NWO, TNO, DLO, ECN, de tender bio-energie van de TKI-Energie en de TKI-toeslag van EZ. De financiering vindt per project plaats, dus is er veel overleg nodig.
Naast Den Haag steken ook de provincies geld in onderzoek en innovatie voor de biobased economy in hun regio: in totaal zo’n 50 miljoen verdeeld over zes biobased clusters. De vraag is wat ze willen bijdragen aan publiek-private onderzoekprojecten die onder de paraplu van de TKI BBE worden uitgevoerd. Europese programma’s zijn ook potentiële geldbronnen voor de projecten, zoals Horizon 2020 en het Joint Technology Initiative Biobased Economy met een budget van € 3,8 miljard, waarvan € 1 miljard van de Europese Commissie komt.
Het maakt het veld er met name voor de bedrijven niet overzichtelijker op. Ook zijn de proceskosten nodeloos hoog, signaleren de opstellers van de onderzoekagenda. Voor de TKI BBE ligt er de schone taak om overzicht te houden, ontwikkelingen te monitoren en zaken inhoudelijk af te stemmen.
Subsidies sturen biomassa naar energie
De lage olieprijs rijdt de onderzoekagenda niet in de wielen, zegt De Gooijer: ‘De olieproductie neemt momenteel af, terwijl de vraag naar olie waarschijnlijk gaat toenemen. Het zal niet lang meer duren voordat de prijzen weer gaan stijgen. Bovendien moet je niet alleen naar de kosten van fossiele en biobased grondstoffen kijken, maar ook naar de opbrengsten. Fast movers zoals Ikea, Coca-Cola en Danone bijvoorbeeld zien uit naar duurzame verpakkingen voor hun producten. Ze zijn bereid om voor verpakkingen op basis van duurzame materialen extra te betalen en moedigen de innovatie in materialen en verpakkingen aan. Ook de financiële wereld krijgt steeds meer oog voor duurzaamheid.’
Dat publiek-private samenwerking voor onderzoek naar biochemicaliën minder snel van de grond komt dan naar biobrandstoffen ziet hij als een gevolg van het subsidieregime. ‘Er is subsidie voor het omzetten van koolstof in CO2 in een energiecentrale, maar gek genoeg geen subsidie voor het omzetten van koolstof in een biopolymeer. Daar staat tegenover dat het creëren van een waardepropositie voor de consument op energiegebied veel lastiger is dan op chemiegebied,’ aldus De Gooijer.
Eerder maakte de TKI BBE onderdeel uit van de Topsector Chemie, maar toen alle TKI’s vorig jaar opgingen in één TKI-Chemie, is besloten de TKI BBE als dwarsdoorsnijdend TKI onder drie topsectoren voort te zetten. Eén van de aanbevelingen in de onderzoekagenda is om de governancestructuur van de TKI BBE te vereenvoudigen door de boegbeelden van de drie topsectoren Energie, Chemie en Agri & Food zitting te laten nemen in de raad van toezicht van de TKI BBE. Nu vindt het overleg nog buiten de raad om plaats.
Eerder gepubliceerd in Onderzoek Nederland