Vandaag, 22 april, is Mother Earth Day. De dag wordt internationaal gevierd, en ondersteund door de Verenigde Naties. Het thema van dit jaar is: ‘Nu moeten wij de leiding nemen’. ‘De grote beslissingen die voor ons liggen,’ aldus VN secretaris-generaal Ban Ki-moon, ‘zijn er niet alleen voor wereldleiders en beleidsmakers. Vandaag, op Mother Earth Day, vraag ik ieder van ons, te denken aan de gevolgen van onze keuzes voor deze planeet, en de betekenis van die gevolgen voor toekomstige generaties.’ Ter gelegenheid van Mother Earth Day besteden wij aandacht aan het belang van de bescherming van gezonde bodems. Toegelicht aan de hand van een productieve symbiose tussen plantenwortels en sommige bodemschimmels: de mycorrhiza.
Steeds meer mensen raken overtuigd van het belang van de biobased economy, de economie waarin de meeste materialen zullen komen uit groene grondstoffen en de meeste energie uit duurzame bronnen. Die nieuwe nadruk op groene materialen zal een extra druk leggen op de landbouw. Terwijl op landbouw al de enorme taak rust, de wereldbevolking te voeden die waarschijnlijk in de komende 40 jaar nog met 30% gaat groeien. Technologisch zal dat misschien geen probleem zijn. Er zijn enorme verschillen in landbouwproductiviteit in de wereld. Met betrekking tot granen (tarwe, maïs, rijst) is de opbrengst in Noordwest Europa 9 ton per hectare, in de VS 6-7 ton, in Canada 3-4 ton, in vele Aziatische landen niet meer dan 2 ton; en hier en daar in Afrika nog minder. De technologie is tot zó veel in staat dat Europa, ‘een kaap op het Aziatische vasteland’, in zijn eentje de wereld zou kunnen voeden als de opbrengsten overal dezelfde zouden zijn als in de best producerende landen.
Mother Earth Day: er is veel nodig
Maar elke aanspraak op hogere productiviteit van de landbouw zal uiteindelijk neerkomen op productiviteit van de grond. Wij komen steeds meer te weten over de nadelige gevolgen van grote hoeveelheden kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Moeder Aarde zal ons niet alleen volgend jaar moeten voeden, maar ook in de tientallen en honderden jaren daarna. Volgens de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) is ongeveer een derde van alle gronden achteruitgegaan door erosie, samenpersing, vermindering van humus- en voedingsstoffengehalte, vervuiling en andere gevolgen van landbouwmethoden. Om aandacht te vragen voor het lot van bodems, heeft de Algemene Vergadering van de VN 2015 uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Bodems.
Sommigen, zoals IFOAM Organics International maken hiervan een pleidooi voor organische landbouw. Maar het is zeer te betwijfelen of de organische landbouw ooit genoeg zal opleveren om de wereldbevolking en de biobased economy te voeden. Gelukkig nemen landbouwonderzoekers het probleem van bodemachteruitgang steeds meer serieus. De technologische trend in de meest moderne landbouwmethoden is naar minder inputs: minder water, minder kunstmest, minder bestrijdingsmiddelen. Een ruwe manier om het belang van gezonde bodems aan te geven, is te zeggen dat wij moeten zorgen voor voldoende humus in de bodem (en het gehalte aan humus gaat op vele landbouwgronden nog steeds achteruit); maar de precieze samenstelling van die humus en de functies die deze heeft voor het ecosysteem zijn nu een belangrijke onderwerpen van wetenschappelijk onderzoek. Dit leidt ook tot nieuw begrip voor de organische landbouw; op den duur zouden de meest moderne en de organische landbouwmethoden elkaar ergens halverwege kunnen tegenkomen.
Functies voor het ecosysteem door mycorrhiza
Belangrijk voor instandhouding van ecosystemen zijn mycorrhiza, goedaardige vormen van symbiose tussen plantenwortels en sommige bodemschimmels, onder meer verkocht door het Franse bedrijf InoculumPlus. Mycorrhiza komen voor in meer dan 95% van planten op het land (bomen en landbouw- en tuinplanten). Deze symbiotische systemen bestaan al miljoenen jaren; ze zorgen ervoor dat de planten beter voedingsstoffen kunnen opnemen, en ze verbeteren de weerbaarheid van planten bij problemen als droogte, verzilting en ziektes. Er zijn meerdere soorten mycorrhiza, de meest voorkomende is de vesikulaire-arbuskulaire (VA)-mycorrhiza, zo genoemd omdat de symbiotische schimmel vesikels en arbuskels (vertakte opslagmedia voor water en voedingsstoffen) in de plantencel vormt. Deze symbiose treffen we aan bij ca. 80% van planten op het land, zoals fruit- en sierbomen, granen, sierplanten, groenten en aromatische planten.
Onderzoekers schatten dat de plant zijn voedingsstoffen en water door mycorrhiza uit wel tot 1000 keer zoveel grond kan betrekken. Mycorrhiza spelen ook een rol in biologische bescherming tegen ziekteverwekkers als nematoden, en tegen zware metalen op verontreinigde gronden. In ruil krijgt de schimmel suikers (uit fotosynthese) van de plant, wel tot 20% van wat de plant aanmaakt. Maar bij intensief gebruik van chemicaliën gaat het gehalte van mycorrhiza in de bodem achteruit. Dit kan worden hersteld door bemesting met de juiste schimmels; hierdoor wordt de plantengroei op een biologische manier bevorderd en neemt de behoefte aan chemische meststoffen en bestrijdingsmiddelen sterk af. Mycorrhiza vervullen een sleutelrol in ecosysteemdiensten bij een duurzame landbouw.
Kortom: naarmate wij meer te weten komen over bodemvruchtbaarheid op microniveau, zouden hoge landbouwopbrengsten en gezonde bodems steeds meer kunnen samengaan – waardoor we Mother Earth Day nog vele jaren zouden kunnen vieren.