Precisietuinbouw heeft zich de laatste tijd zeer snel ontwikkeld. Hij zal veel invloed hebben op de wereldvoedselvoorziening, door de kwaliteit en veelzijdigheid van zijn producten. Moderne tuinbouwkassen zijn gesloten, waardoor ongedierte niet kan binnenkomen, en het binnenklimaat totaal kan worden beheerst. De lucht is verrijkt met CO2, om plantengroei te bevorderen. Planten groeien niet in de vollegrond maar in een schoon substraat waaraan de tuinbouwer alle noodzakelijke ingrediënten toevoegt, organisch en anorganisch.
Dit is het vijfde artikel in een serie over het binnenkort te verschijnen boek van Alle Bruggink en Diederik van der Hoeven: More with Less, Welcome to the Precision Economy. De artikelen verschenen op 30 oktober en 2 november 2016, en 24 januari, 14 februari, 18 maart en 30 maart 2017.
Tomaten bijvoorbeeld. Precisiesensoren monitoren voortdurend planten en vruchten; zij meten klimaat en belichting in de kassen, groeipatronen en rijpheid; ze signaleren elke onregelmatigheid zoals kwetsingen, insectenvraat en verkleuring. Aanvallen door ziektes en ongedierte worden biologisch bestreden en liefst niet door bestrijdingsmiddelen. Met precisiemethoden bij het ontwikkelen van nieuwe rassen (aangegeven door genetische modificatie maar uitgevoerd met traditionele middelen) hebben telers rassen ontwikkeld met resistentie tegen veel voorkomende ziektes als het tomatenmozaïekvirus, meeldauw, botrytis en fusarium. Roofinsecten houden ongedierte als witte vlieg, trips en spinmijten in bedwang. Tuinbouwers maken alleen gebruik van deze roofdiertjes voor zover zij het ongedierte waarnemen. Precisiemethoden op basis van feromonen houden ongedierte als tuta absoluta in toom. Precisietuinbouw vermindert voortdurend het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen; het doel is nul gebruik. Precisieteelt heeft ook meer geld in het laadje gebracht door de ontwikkeling van rassen met meer smaak, zoals de trostomaat, de vleestomaat en de kerstomaat (voor dit alles: zoek hier naar tomaat).
Een succesvolle innovatiegolf
Er was een crisis voor nodig om de tuinbouwsector op dit innovatieve pad te zetten. Vroeger waren Nederlandse tomaten een massaproduct, zo goedkoop in plaats van zo goed mogelijk, en ze waren volstrekt eenvormig: perfect rond en helder rood. Rond 1990 kregen Duitse consumenten genoeg van hen, en begonnen hen ‘waterbommen’ te noemen. Op hetzelfde moment kon de Nederlandse regering de gasprijzen voor de tuinbouw niet meer laag houden. Bedreigd van twee kanten gingen de Nederlandse tuinbouwers het pad van de innovatie op. Ze gebruiken steeds minder energie in een ambitieus programma ‘Kas als energiebron’. Hieronder vallen precisiestrategieën als precisieverlichting en groeipatronen afgestemd op energieverbruik; en maatregelen als betere toevoer van CO2, en warmtepompen die grondwater in de zomer opwarmen en in de winter de warmte er weer aan onttrekken. Bovendien ontwikkelde de sector een ambitieus programma van waterbesparing door druppelirrigatie en waterterugwinning in gesloten kassen. Van oudsher gebruikten Nederlandse kassen 22 liter water om 1 kg tomaten te maken; nu nog maar 4 liter. Vergelijk dat met Spanje en Israël: 36-60 liter. Kortom, Nederlandse tuinbouwers slaagden erin meer te doen met minder: beter smakende tomaten met minder energie, minder water en minder bestrijdingsmiddelen. Door precisietuinbouw hebben Nederlandse tomaten nu een veel lagere footprint dan 25 jaar geleden. En in 2012 werd Nederland de grootste tomatenexporteur ter wereld, groter dan Mexico, het land van oorsprong van de tomaat. Nederland voerde toen voor € 1,4 miljard uit aan tomaten. Samen met hun Vlaamse collega’s, die net zo’n ontwikkelingspad volgden, beheersen de Nederlanders nu de grote en kwaliteitsgevoelige Duitse markt.
Precisietuinbouw op elke schaal
Veel bedrijven ontwikkelen nu mini- en micro-kassen met LED verlichting die verse groenten zullen brengen op vele tafels. De groeisubstraten kunnen opnieuw worden gebruikt. De productiviteit kan worden opgevoerd door toevoeging van microbiële voedingsstoffen of biologische plantenbescherming aan de ondergrond. Zulke kassen hebben meerdere lagen, net als champignonkasten in kelders of grotten. Op elke laag kan een andere groente worden geteeld. De LED verlichting wordt aangepast aan het betreffende gewas, en de plant zal alleen worden belicht met de golflengtes die deze nodig heeft, aangepast aan de soort plant en zijn rijpheid. Voedingsstoffen, mineralen en water worden gecontroleerd toegediend, water wordt gerecycled. In de nabije toekomst gaan bedrijven kant-en-klare minikassen op de markt brengen, met zaden, substraat, mineralen, en een handleiding of zelfs een computerprogramma voor het precisiewerk.
Misschien zullen restaurants de eerste grote gebruikers zijn van zulke minikassen; ze kunnen daardoor altijd de meest verse groenten van de hoogste kwaliteit serveren. Supermarkten, of een paar supermarkten bij elkaar in de buurt, kunnen de volgende klanten zijn. Wij denken aan precisietuinbouw in groentewarenhuizen, die misschien 10.000 of 20.000 consumenten bedienen, in leegstaande kantoren of op braakliggend land in de steden. Verpakken en vervoeren van de oogst zal veel gemakkelijker zijn, en de producent zal altijd vers product kunnen garanderen. Met goede sensortechnologie en automatisering kunnen supermarktmanagers verse groenten binnen een paar uur in hun schappen krijgen. Zij kunnen op hun computers nagaan of er in het aangrenzende ‘groentekantoor’ verse sla, tomaten, champignons, aardbeien en vele andere groenten en vruchten beschikbaar zijn. De leverancier van de kassen levert ook de vereiste diensten: biologische en chemische bestrijdingsmiddelen, en snelle reparaties. Supermarkten kunnen gemakkelijk nieuwe rassen en variëteiten aan de man brengen. De leverancier van de kas hoeft alleen maar de specificaties van de variëteit en de benodigde groeiomstandigheden aan te leveren. Omdat consumenten de groentekassen in de buurt graag zien en de voordelen van minder transport begrijpen, zijn enorme installaties niet nodig voor een goed renderende onderneming. Tuinbouwkassen kunnen zich ontwikkelen tot een eigen biotoop. Kortom, met precisietechnologie kan een betere voedselvoorziening ineens explosief groeien. Terwijl de ontwikkelingen zijn begonnen in Nederland, kunnen we de groei misschien binnenkort zien in grote steden in China, als Sjanghai, Hong Kong en Beijing.
Ten dienste van de groeiende middenklasse
Belangrijke sociale trends ondersteunen deze ontwikkeling. Moderne consumenten willen dat hun voedselketen transparant is, en buurtkassen voldoen volkomen aan deze eis. Consumenten zullen bij wijze van spreken hun groenten om de hoek kunnen zien groeien. Zij zullen in direct contact staan met de producenten, en kunnen op elk moment de details van het product controleren. Er kan totaal worden voldaan aan hun vraag naar verse groenten, hoge kwaliteit en een duurzaam productieproces. Misschien kan deze ontwikkeling wel helpen om vertrouwen in de voedselketen te herstellen, zeer gewaardeerd maar van alle kanten belaagd. Aan de éne kant zoeken mensen eindeloos naar vertrouwen in de samenleving; en aan de andere kant is er in de voedselketen een absoluut gebrek aan transparantie dat dat vertrouwen ondermijnt, en een ongemakkelijk gevoel dat fabrikanten ten koste van alles winst willen maken. Buurtkassen kunnen helpen bij het herstel van het vertrouwen in de samenleving. Groenten en ander plantaardig voedsel zullen voorop lopen in herstel van vertrouwen en transparantie tussen consument en producent.
Precisietuinbouw als model voor de landbouw
Wij denken dat de precisie en productiviteit van moderne kassen een voorbeeld kunnen vormen voor toekomstige landbouwmethoden overal ter wereld, ‘precisielandbouw’. Het belang van precisietuinbouw voor het voeden van 10 miljard mensen kan nauwelijks worden onderschat. Ten eerste wordt steeds meer voedsel verbouwd in kassen: in Nederland was de opbrengst van de tuinbouw 50 jaar geleden nog 14% van het totaal, nu is dat 40%. Deze 40% wordt geproduceerd op slechts 10% van alle landbouwgrond. Daarom kunnen kassen de landbouwopbrengst enorm vergroten in dichtbevolkte landen als China: per hectare produceert Nederland 20 keer zoveel tomaten als China, 10 keer zoveel paprika en zelfs 40 keer zoveel komkommers. Wat in die kassen wordt geteeld moet misschien worden aangepast aan de Chinese tafel en smaak, en toch zal de toename van de voedselproductie gigantisch zijn. En heel belangrijk: precisietuinbouw kan de weg wijzen naar precisielandbouw op de vollegrond, en deze wegleiden van de negatieve gevolgen van de Groene Revolutie.